Arian Leka: Konceptet bazë të mendimit dhe kulturës kineze

Më datë 11 tetor 2019, dr. Arian Leka, studiues në Institutin e Gjuhësisë dhe Letërsisë, pranë Akademisë së Studimeve Albanologjike mbajti në sallën "Aleks Buda" ligjëratën: "Konceptet bazë të mendimit dhe kulturës kineze". Kjo veprimtari u organizua nga Akademia e Shkencave të Shqipёrisё nё bashkëpunim me Universitetin e Gjuhёve tё Huaja tё Pekinit, në kuadër tё 70 vjetorit tё vendosjes sё marrёdhёnieve diplomatike midis Shqipёrisё dhe Republikës Popullore tё Kinës. 
Në këtë ligjëratë dr. Arian Leka paraqiti mes të tjerave edhe një dokument nga "Diturija" e vitit 1916, përmes së cilit dëshmohen fillesat e komunikimit mes filozofisë së lashtë kineze dhe kulturës shqiptare. Përmes artikullit të Lumo Skëndos "Miqtë dhe armiqtë e Shqipërisë", ku autori përkthen e citon Konfucin, data e vendosjes së "marrëdhënies filozofike" dhe komunikimit kulturor mes dy kulturave bëhet më e hershme se sa 70 vjet, duke sjellë gjithashtu edhe një tjetër datë edhe për përkthimin e filozofisë kineze në gjuhën shqipe.  
Aspekte të tjera të trajtuara në kumtesë ishin qasja e filozofisë kineze jo vetëm ndaj jetës akademike dhe të katedrave, por edhe ndaj përditshmërisë, si dhe trajtimi i të menduarit dhe filozofimit si një entitet shpesh edhe më të rëndësishëm se sa besimi. U theksua fakti se filozofia e lashtë kineze u ofrohet ushtruesve të saj jo si udhëzuese, por udhërrëfyese, që nuk e urdhëron, por e udhëzon njeriun. 

Kjo filozofi bëhet prijëse drejt një bote që kultivon mendimtarin te çdo njeri dhe e vështron njeriun si kulminacion të qenies, për të nxjerrë prej njeriut jo një individ thjesht më të mirë, por një individ më të plotë, të aftë të përmbushë detyrën e vet si qytetar i një vendi, si qytetari i botës, por për të qenë në të njëjtën kohë edhe qytetar i Gjithësisë, në harmoni me vullnetin e Qiellit dhe Dëshirat njerëzore. 

Temë e trajtimit ishte edhe çështje e bashkëkohësisë së filozofisë kineze dhe vlera e përdorimit të saj në botën moderne.

Meral Kureysh dhe Arian Leka - Dialog mbi emigrimin

Pamje nga Mbrëmja Letrare zhvilluar në 14 tetor 2019 në librarinë "Tirana Times", si një dialog mes shkrimtarëve Meral Kureyshi, Arian Leka dhe përkthyesit Enver Robelli.

Kjo veprimtari kulturore ishte pjesë "Tetorit gjerman" dhe u mbështet nga Fondacioni Kulturor Zviceran Pro Helvetia, Traduki, Ambasada Zvicerane dhe Ambasada Gjermane.

Meral Kureyshi lindi në Prizren në vitin 1983 dhe, prej vitit 1992 jeton në Zvicër, ku mbërriti në moshë të hershme shkollore.

Romani i saj i parë u botua në vitin 2015. Por letërsia, që nuk është e lidhur detyrimisht me shkrimin, duket ka lindur kohë më parë, në vitet kur fëmia fillon të shënojë në kujtesë ato që i bëjnë përshtypje dhe që do i shërbejnë më pas si lëndë letrare e parë: siç është dhe romani „Elefantë në kopsht" (Limmat, Zyrih, 2015; Qendra Multimedia 2019, përkthyer nga Enver Robelli): një roman mbi kujtimet, shkruar gjatë gjithë jetës në kujtesë.

Romani „Elefantë në kopsht" i Meral Kureyshi-t u prit mjaft mirë nga kritika dhe lexuesit, duke u nominuar për Çmimin e Librit zviceran (Schëeizer Buchpreis). Më pas ky libër është vlerësuar edhe me çmime të tjera, por ajo që ka edhe më shumë rëndësi se sa vetë çmimet, është fakti se ky roman është përkthyer e botuar në shumë gjuhë, duke rritur komunikimin e autores me lexuesim, gjë që me sa duket i sjell edhe më shumë kënaqësi një shkrimtareje si Meral Kureyshi, që nuk jeton për çmimet, as nga letërsia, por nga puna e përditshme në "Atelienë e Poezisë" që ka themeluar.

Romani ka në vëmendje jo thjesht temën e emigrimit, por jetën dhe përditshmërinë e atyre njerëzve që braktisin vendlindjen në kërkim të një "atdheu të ri." Por përtej temës sunduese autorja e ka një qëndrim të saj rreth temës, kur shkruan: "Unë nuk do e përdorja kurrë këtë temë për të bërë emër për veten time". Por mospranimi i spekullimit me me "tematikën e fortë", siç është theksuar do të ishte i pamjaftueshëm, nëse nuk do të shoqërohej edhe me një pasuri stilistikore në rrëfim, që i bën të paharrueshme ngjarjet dhe të skalitura detajet e shumta, shkruar me thjeshtësi mjeshtërore si për jetën në një qytezë të vogël në Kosovë ashtu edhe për jeta në Zvicrën e ëndërruar.

Meral Kureyshi ka sjellë për lexuesin një koleksion të dhimbjeve të të tjerëve që e lanë vendin e tyre njëlloj si ajo dhe që shpenzuan shumë vite jo në pritje të Tokës së Premtuar, por në pritje të lejë-qëndrimit dhe të integrimit në një shoqëri, të cilës duhet t'i rrëfehen në çdo hap, duhet t'i dëshmojë bindje e besnikëri si edhe kohën e përshtatshme kur do të jetë të gatshëm për ta braktisur të ballkanasin, për t'u bërë qytetarë zviceranë. Me çfarë mund të mbushet zbraztia e pritjes për të qenë legal/normal, për të qenë njëlloj si të gjithë? Meral Kurejshi ka disa përgjigje: duke kujtuar - duke jetuar – duke duruar – duke shpikur histori...

Mes shumë detajesh, ajo që theksohet në roman është ndjenja e humbjes. Personazhet humbin vazhdimisht. Dikush peizazhin e vendlindjes. Dikush gjuhën. Dikush fytyrat e shoqëve. Rrëfimtarja e këtij romani shpesh e identifikuar si alter ego e autores, humb babanë (i cili largohet nga jeta pasi kishte pastruar aeroplanë, zyra, shkolla, biblioteka, dyqane, llamba, vetura, frigoriferë, dhoma dite, dysheme, nevojtore, kontejnerë plehu, salla sporti, kuzhina, makina te kafesë, qilima, instrumente muzikore, klasa, salla kinemaje dhe myslimanë të vdekur para se t'i shtrinin në dhé, duke pastruar madje edhe tavolinën mbi të cilën kishin qëndruar kufomat. Rrëfimtarja ështe mes humbësve dhe kupton se të gjitha humbjet janë të pavëvendësueshme.

Meral Kureyshi e ndëron historinë e saj mes njerëzve dhe objekteve. Janë shumë metafora të vogla, të fshehura më kujdes në tekst, të cilat falë punës së mirë në përkthim të Enver Robelit, duket se kanë ardhur pa humbje në përkthimin shqip. I tillë është përdorimi i metaforës së telefonit për të thënë shprehur mosekzistencën dhe varfërinë, të qenët i paligjshëm dhe vënien në dyshim madje edhe të dokumenteve të shtetin zviceran.

Me këtë funksion autorja përdor edhe metaforën e patentës në skenën babait që futet në kursin për shofer bashkë me 18 vjeçarët edhe pse kishte 20 vjet që i binte kryq e tërthor rrugëve të ish-Jugosllavisë, por që edhe pse shofer i sprovuar, duhet të mësojë në kursin zviceran gjëra elementare si ndezjea e makinës, frenimi dhe parkimi sidomos.