06 December 2016

POETEKA dhe CELAP, në një projekt të përbashkët

Ditën e hënë, 21 Nëntor 2016, në Qendrën Multimediale të UET, Aula Magna, Poeteka, në bashkëpunim me Qendrën për Etikë, Ligj dhe Filozofi të Aplikuar (CELAP, Beograd, Serbi) paraqitën projektin e përbashkët "Out of Sight: Poverty, Rurality, Gender" si dhe përuruan numrin 42 të revistës (dimër 2016

Projekti ishte pjesë e aktiviteteve të Programit Rajonal për Promovim e Kërkim në Ballkanin Perëndimor, mbështetur nga Agjencia zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Departamenti Federal i Punëve të Jashtme dhe Universiteti i Freiburg. Aktiviteti ishte konceptuar në tri pjesë, të cilat ndërthureshin me njëra-tjetrën.

Pjesa e parë iu kushtua temave sociale, moskuptieve dhe keqkuptimeve mes fqinjëve në rajon, të drejtat qytetare si dhe aktivizmit në kulturë dhe në politikë, pasqyruar në faqet e revistës "Poeteka" (partnere e Eurozine) përgjatë 5 numrave të botuar në vitin 2016. Kjo pjesë e programit u drejtua nga shkrimtari dhe studiuesi Arian Leka. Gjatë prezantimit të tij ai paraqiti gjendjen e letërsisë shqiptare përballë temave të reja e të mprehta sociale të mbetura jashtë këndvështrimit, të tilla si varfëria, çështjet gjinore, ruralizmi dhe grupet e marginalizuara sociale.


Më pas diskutimin me pjesëmarrësit e vazhdoi përkthyesi dhe gazetari Ben Andoni, që solli në vëmendje të pjesëmarrësve fakte historike të botimit të letërsisë së fqinjëve në kulturat e njëri-tjetrit, veçanërisht të asaj shqiptare, serbe, kroate, maqedonase dhe malazeze, të konsideruara shpesh nga propagandat e tyre si "armik letrar" apo si "letërsi e ndaluar". 

Pas kësaj ai vazhdoi me zhvillimet e fundit, duke u ndalur në përpjekjet e botuesve shqiptarë për të ndryshuar gjendjen e botimeve të autorëve të rajonit, duke veçuar mes tyre revistën "Poeteka" dhe "Botimet Poeteka", të cilat që prej 10 viteve e sjellin këtë "letërsi të panjohur" më pranë lexuesit. Për të ilustruar këtë, ai solli rastet e përkthimeve në gjuhën shqipe të autorëve të rajonit si dhe Milutin Bojić, Milorad Pavić, Vasko Popa, Abdulah Sidran, Daša Drndić, Drago Janćar, Tomaz Šalamun, Srdjan Valjarević, Vladimir Arsenijević, Srdjan Srdić, Jasmina Topic, Renato Baretić, Edo Popović, Aleš Debeljak, Enes Karić, Emir Imamović Pirke, Mile Stojić, Ferida Duraković, Faruk Šehić, Senadin Musabegović, Goran Simić, Nikola Madžirov, Kata Kulavkova,  Aleko Popov, Georgy Gospodinov etj. 


Pjesa e tretë e veprimtarisë iu rezervua autores Jelena Ćeriman, punonjëse e Qendrës për Etikë, Ligjshmëri dhe Filozofi të Aplikuar. Përmes perspektivave dhe qasjeve të saj autorja përdori teknikat multimediale të transmetimit, intervistat e integruara, ditarët e studiuesve nga Kosova dhe Serbia si dhe fotografi të ekspozitës me titull "Jashtë Vëmendjes: Varfëria, Ruraliteti, Gjinia" duke paraqitur kështu për audiencën problematikën e shoqërive në krizë të tejzgjatur. Jo vetëm varfëria e tyre në Serbi dhe Kosovë, por edhe jeta e tyre e margjinalizuar ishte në fokus të të 28 fotografive të përzgjedhura mes qindra të tjerave.

Jelena Ćeriman përcolli qëndrimin se këto qasje, përmes hulumtimit dhe dokumentimit faktik, mund të jenë pikënisja e politikës së dialogut mes vendeve tona, e cila mund të gjejë një mbështetje më të madhe njerëzore dhe institucionale.


Pas kësaj paraqitjeje, pjesëmarrës si Prof. Aleksandër Dhima, Prof. Pandeli Çina, poetët Demir Gjergji dhe Eljan Tanini, i cili ka edhe përvojat e tij në drejtim të fotografimit të realitetit, dialoguan mbi metodat kërkuese, hapat e mëtejshëm për zhvillimin e projektit dhe dobitë e këtij bashkëpunimi. Pjesëmarrës ne aktivitet ishin profesorë të antropologjisë kulturore dhe shkencave të komunikimit, shkrimtarë, gazetarë, përkthyes, studentë të shkencave humane dhe të arteve vizuale, si dhe anëtarë të rrjetit kulturor "Poeteka". Në numrin e fundit të revistët letrare "Poeteka" është botuar një suplement rreth kësaj teme, shoqëruar me foto dhe intervista, nga Milena Bratić, Olga Stojkov, Stara Pazova, Jana Vukoičić, Milica Mitrović.

 

_______________


Shënimee në vijim nxjerrë nga ditaret e studjuesve, gjatë hulumtimeve të kryera për kërkimet se si funksionojnë sistemet e mbrojtjes sociale në Kosovë dhe në Serbi. 

Shënimet, së bashku me disa intervista të marra nga njerëz të zonave të margjinalizuara u paraqitën në një studim të autores Jelena Ćeriman. 

Prej kësaj lënde më pas u krijua një ekspozitë me 28 fotografi të bërë nga po këta njerëz të margjinalizuar, nga gra dhe vajza të reja, nga persona me aftësi të kufizuar (përgjithmonë), nga të papunë, banorë të zonave rurale, të mbetur pa përkujdesje shëndetësore apo sociale, pa siguri në të jetuar si pa arsimmin formal. Të gjithë këta njerëz që për sistemin ekzistojnë vetëm si numra, sollën foto të jetës dhe të komuniteteve që përfaqësojnë.


Shënime nga ditarët e studiuesve:

"Ky lloj njeriu që intervistova ishte paksa i vështirë për t'u gjetur, duke pasur parasysh se shtëpia në të cilën ajo jeton është në një vrimë aspak e dukshme nga rruga kryesore. Pasi e takuam ajo më shpjegoi se jetonte në një kasolle në pronësi të komunës dhe se atje jetonin edhe shumë refugjatë të tjerë. Kur hyra, takova nënën e saj, e cila më përshëndeti shkurt dhe doli menjëherë. E intervistuara më tha më pas se atë ditë kishin pasur një grindje dhe nuk kishin folur me njëra-tjetrën. Sapo hyra në shtëpi ndjeva erën e mykut dhe igrasinë, por përtej kësaj, hapësira ku ato jetonin ishte e rregullt dhe e pastër, edhe pse ajo shtëpi është një shtëpi shumë e vogël. Intervista kaloi pa ndërprerje, e intervistuara ime ishte shumë e qetë dhe bisedoi sinqerisht për gjithçka."

"Kur hyra në shtëpinë e njeriut që do të intervistoja ndjeva një erë të pakëndshme, si një ushqim i prishur ose diçka të tillë. Sapo hyra në dhomën e ndenjjes, pashë se mobiljet ishin shumë të vjetra, se ata kishin vetëm një divan dhe një tryezë me më pak karrige se sa ishin njerëz të pranishëm në dhomë (...) Intervista ishte mjaft e vështirë për shkak se e vështirë ishte historia e jetës së tyre. Gjatë gjithë kohës unë mendoja mbi erën e pakëndshme, se sa nxehtë ishte brenda dhe insektet e panumrëta e të shumëllojshëm që fluturonin vazhdimisht përreth."


Fotoekspozitë dhe intervista:


Milena Bratić, "Pritshmëritë e paplotësuara", Sombor, Serbia, 2015

"Mendova se si t'ia paraqisja çështjen time, por befas më goditi ideja për ta fotografuar pamjen e një libreze pune të paplotësuar, me asnjë të dhënë punësimi në të. Unë kam një diplomë kolegji, kam vetëm një vit përvojë pune dhe jam gati 30 vjeç. (...) Një person me paaftësi, aq shumë i arsimuar dhe që nuk ka punë, dua të them se nuk ka asnjë punë dhe që shqetësohet për të më ndihmuar mua... (...) Unë kam shumë çertifikata, kam dëshmi të shumëllojshme mbi zotësitë  e mia si dhe një arsimim të gjerë, le të themi, por unë rri në shtëpi duke u kujdesur për veten, vetëm unë e di se si e bëj këtë, dhe kjo është keqardhja më e madhe që kam në zemrën time."


Olga Stojkov "Biçikletë", Stara Pazova, Serbia, 2015

"Unë jam i vjetër tashmë, kam lindur në vitin 1959 dhe është shumë e vështirë për mua që të eci. Dhe jam gjithashtu i sëmurë nga zemra dhe lodhem shpejt. Lodhem kur ngas biçikletën por, edhe në qoftë se eci, këmbët e mia lëndohen aq shumë. (...) Unë do e vlerësoja shumë, për shembull, nëse dikush do të kishte një biçikletë të hedhur dikun përreth dhe, në qoftë se ata duan të ndihmojnë, duhet vetëm të më dërgojnë një biçikletë. E mirë, sepse kam nevojë për të. Dyqani dhe varrezat janë shumë larg prej këtu, unë nuk mund të eci në distanca të gjata dhe, e treta, krahu im i djathtë është i thyer e mua nuk më lejohet të mbaj pesha në dorë. A, po, biçikleta do të thotë shumë për mua, sepse ajo më ndihmon, mbart pesha, kështu që kur të shkoj për te varrezat do të kem vënë edhe një shat në të, ndonjë grabujë, ajo është gjithashtu e rëndë dhe po ashtu, gruan që sjell ushqim në varreza e që më dha edhe mua pak. Kam nevojë ta fus në qese ushqimin dhe kam vënë edhe një fshesë për të pastruar rreth varrit dhe gjëra të tjera si kjo ... Biçikleta më ndihmon shumë."


Jana Vukoičić "Mungesa e ujit", Mitrovicë, Kosovë 2016

"Ne kemi nevojë për furnizim më të rregullt me ujë për familjen, bujqësinë... E pra, sepse ne jetojmë në fshat, në fshat dhe ne duhet të kemi shumë ujë, por sot askush nuk e ka atë këtu ... "

 

Përktheu nga angishtja Silvana Leka


______________

The text is a result of the project Out of Sight: Poverty, Rurality, Gender", implemented within the RRPP programme framework.

The RRPP promotes social science research in the Western Balkans (Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Macedonia, Montenegro and Serbia). Social science research aids in the understanding of the specific reform needs of countries in the region and in identifying the long-term implications of policy choices. Researchers receive support through research grants, methodological and thematic trainings as well as opportunities for regional and international networking and mentoring. The RRPP is coordinated and operated by the Interfaculty Institute for Central and Eastern Europe (IICEE) at the University of Fribourg (Switzerland). The programme is fully funded by the Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC), Federal Department of Foreign Affairs.

 
The views expressed in this text are those of the authors and do not necessarily represent opinions of the SDC and the University of Fribourg.

POETEKA - CELAP: Urat drejt “lëndës së errët"

VIOLETA MURATI - Urat drejt "lëndës së errët"


E vetmja studio e multimedias në rajon brenda një universiteti (në Universitetin Evropian të Tiranës, UET) është inauguruar dje me dy veprimtari kulturore; njëra i përket përurimit të numrit të ri të revistës "Poeteka", dhe tjetra prezantimi i fotoekspozitës nga disa studiues të rinj nga Universiteti Filozofik i Beogradit

 

Një pjesë e veshur me bojë të jeshiltë, shtrirë një tapet i kuq, me një tavolinë klasike në mes duke ndarë mjediset nga salla kanë krijuar pamjen fillestare të studios së vetme multimediale në rajon. Studentët vendosin menjëherë në statikë aparatët e tyre të vegjël, ndërsa lajmërohemi se nuk është çudi që e gjithë kjo skenë një ditë do të paraqitet si projekt filmik.

E vendosur në qendrën universitare të UET, ky mjedis është inauguruar dje me dy veprimtari kulturore. Janë mbledhur shkrimtarë, përkthyes, antropologë e piktorë që janë përfshirë në projektin e revistës "Poeteka" për të përuruar numrin e 42-të të saj.

Pjesë e kësaj veprimtarie janë bërë dhe studiues të rinj nga Universiteti Filozofik i Beogradit me projektin social, paraqitur përmes fotoekspozitës me titull "Out of sight: poverty, rurality, gender".

Revista letrare, unike në vend, mbajtur me një rezistencë të pakrahasueshme nga shkrimtari Arian Leka është nga të parët që e ka përfshirë letërsinë rajonale, prej vitesh në një demografi të re zhvillimi, edhe pse këto kohë të fundit po trumbetohet një lloj aksioni mbi punën me "gjuhët pak të njohura", apo "letërsitë e vendeve të vogla".

Në këtë hartë, këmbimi letrar ka një statistikë për Lekën duke shpjeguar se kolegët e tyre tashmë po zënë vend në letërsinë evropiane, ndërsa metri i letërsisë shqiptare mbetet pothuaj i papërfillshëm.

Konstatimi është i brendshëm kur vetë jeta letrare nuk arrin të çajë vetminë, nga mosdëshirë komunikimi, të ndjerit mirë me vetveten apo arrogancën për mos t'u matur me të tjerët.

Krahas këtij fakti por dhe gjendjes natyrale për të çarë këtë vetmi, Leka ka treguar se kanë pasur në fokus letërsinë e gjuhëve të vogla duke ndërtuar një ekip përkthyesish të rinj, nga letërsia e rajonit, nisur nga sllovenia deri në Bullgari.

Bartja konkrete: deri tani 30 autorë të letërsisë nga Evropa juglindore kanë ardhur në shqip, me praktikën e vënies së 30 përkthyesve të rinj përballë origjinalit.

"Nuk kemi bërë studime, por ka një konkluzion se janë pak autorë shqiptarë që pothuaj aspak nuk komunikojnë me lexues të huaj. Letërsia shqipe vazhdon të jetë e izoluar me iniciativa pa perspektivë afatgjatë…", tërheq vëmendjen Leka, duke shtuar se edhe autori i qendrës, rasti Kadare, nuk ka shërbyer që të kthehet vëmendja nga letërsia shqipe.

Sa kohë zgjasin dilemat se çfarë do të bëhet me këtë letërsi, dhe një lloj inventari për të vetët – letërsia e fqinjëve vazhdon të reflektohet në shqipe.

Për këtë revista "Poeteka", ka përfshirë si modele autorë nga vendet fqinje, për të parë se ardhja e tyre në shqipe krahasimisht përkon me faktin e një letërsie shumë të mirë, me autorë që po zënë vend në letrat evropiane.

Në të kundërt, përkthyesi nga gjuhët sllave, gazetari Ben Andoni thotë se shqetësimi vazhdon të mbetet te fakti se letërsia jonë nuk gjen të njëjtin paritet as te fqinjët, duke mbetur shkrimtarët dhe përkthyesit shqiptare ende të diskretituar.

Ndërsa janë bërë pjesë në këtë veprimtari dhe studiues të rinj nga Universiteti Filozofik i Beogradit, Yelena Ceriman, Aleksander Pavlovic, Gazela Pudar Drasko, të cilët kanë prezantuar fotoekspozitën me titull "Out of sight: poverty, rurality, gender", një projekt me bazë sociale që përfshin zonat rurale në Serbi dhe Kosovë.

Pamje tronditëse, por jo të panjohura që sensibilizojnë sigurinë sociale…

Në kontekstin e interpretimit Leka ka thënë se po hapen marrëdhënie të rënia mes dy vendeve, përmes këtij universitetit filozofik të Beogradit, "që po ndodh prej kohësh, të rinj që bashkëpunojnë për t'i parë proceset tona krejt ndryshe".

Nevoja e zgjerimit të këtyre interpretimeve përmes sociologjisë, antropologjisë, psikologjisë etj., kanë krijuar një boshllëk në vështrimin e letërsisë sot, duke ndërprerë studimin e asaj "lënde të errët" që ishte dorë e parë në letërsinë e viteve '30, e ndërprerë…


http://www.mapo.al/2016/11/urat-drejt-lendes-se-erret/1

_____________

The text is a result of the project Out of Sight: Poverty, Rurality, Gender", implemented within the RRPP programme framework.

The RRPP promotes social science research in the Western Balkans (Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Macedonia, Montenegro and Serbia). Social science research aids in the understanding of the specific reform needs of countries in the region and in identifying the long-term implications of policy choices. Researchers receive support through research grants, methodological and thematic trainings as well as opportunities for regional and international networking and mentoring. The RRPP is coordinated and operated by the Interfaculty Institute for Central and Eastern Europe (IICEE) at the University of Fribourg (Switzerland). The programme is fully funded by the Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC), Federal Department of Foreign Affairs.

 
The views expressed in this text are those of the authors and do not necessarily represent opinions of the SDC and the University of Fribourg.

 

31 October 2016

ARIAN LEKA - Braktisja e Periferisë Letrare

ARIAN LEKA - Braktisja e Periferisë Letrare


MAPO, 29 tetor 2016

http://www.mapo.al/2016/10/braktisja-e-periferise-letrare/1


Ekskluzive/ Poeti Arian Leka me kumtesën me titull "Qendrat dhe periferitë letrare: 'letërsitë e vogla' në Republikën e Letrave", mbajtur në Bibliotekën e Universitetit të Shkodrës, me rastin e kolokiumit "Kufinjtë kulturorë dhe muret linguistike"



Sugjerohet mirëkuptim sa herë që përdorim, qoftë dhe ngushtësisht, terma të tilla si, "letërsi të vogla / letërsi të mëdha" apo "gjuhë minore / literaturë  e panjohur". Përmes këtyre termave studiuesi Theo D'haen rikthen në kritikën letrare konceptin e një "perspektive botërore" në të vështruarit e letërsisë. Përveç këtyre, kërkohet marrëveshje edhe në përdorimin e përkufizimeve "kulturë / gjuhë e shkrimtar periferish" apo "kultura të vogla" dhe "letërsi e margjinave"

Për ta qartësuar idenë e tij, e cila ka zanafillën më së paku që prej J.W.Goethe-s së periudhës së Weimar-it, Theo D'haen vë përballë letërsive tradicionalisht të mëdha letërsitë më pak të njohura, letërsitë pak studiuara, letërsitë pak të përkthyera dhe me pak qarkullim, pjesë e së cilës është edhe letërsia e shkruar në gjuhën shqipe. Si shembull të këtij përkufizimi të gjerë ai sjell "letërsinë europiane", si letërsi që është klasifikuar përherë si "letërsi e madhe" dhe që shpesh përdoret edhe si eponim i "letërsisë botërore". Linguocentrizmi duket sikur e humb rëndësinë në kuadrin e perspektivës së letërsisë botërore, pasi siç shkrunte Aleš Debeljak"Letërsia e Republikës së Letrave flet veç një gjuhë, gjuhën e përkthimit…" Nga kjo pikëpamje, ato që mund të përfitonin nga gjendja e re janë "letërsitë e vogla". Letërsitë e këtyre gjuhëve mund të zinin një vend më përfaqësues brenda "letërsisë botërore", përderisa përparësi merr parametri estetik dhe origjinaliteti dhe jo gjuha e madhe apo e vogël e shkrimit të tekstit në origjinal.

Me përkthimin e letërsive të gjuhëve më të vogla drejt gjuhëve të mëdha zbehet disi edhe linguofobia ndaj termave gjuhë/kulturë e vogël. Por sa herë që përkufizojmë nocionin gjuhë e vogël apo letërsi e këtyre gjuhëve, jemi në një mendje se në kuadrin e "globalizmit kulturor" krijimtaria letrare e atyre gjuhëve e humbet autonominë, duke u bërë e varur nga përkthimet dhe përkthyesit. Pjesë e kësaj vartësie, madje që prej fillesës së ekzistencës së saj, është edhe letërsia e shkruar në gjuhën shqipe.

Gjatë procesit të transferimit të saj drejt një konteksti më  të  gjerë, përkthimi duhej të ishte futur "in medias res" me rol parësor. Me letërsinë shqiptare  kjo gjë nuk ka ndodhur. Së paku jo në mënyrë të organizuar. Ku mund ta vendosim letërsinë shqiptare brenda kulturës letrare globale?

Po si ndihen autorët shqiptarë dhe letërsia që krijohet në gjuhën shqipe përballë riorganizmit të sistemit dhe kontekstit global? Vetëfajëson mbi mungesën e organizimit apo e identifikojnë si joefikase punën e strukturave, të institucioneve, të përfaqësuesve dhe të operatorëve publikë apo privatë, që prodhojnë politikat në lidhje me krijimtarinë, librin dhe produktin letrar? Pajtohen më shumë me mungesën apo me mosnjohjen e kontributeve të tyre letrare? A i janë afruar shkrimtarët shqiptarë qendrës së sistemit të letërsisë botërore apo përjetojnë ndjesinë e inferioritetit, brenda së cilës funksionojnë, si pjesë e provincializmit kulturor global?

Sa herë që bie fjala për letërsitë, pamundësia e mbrojtjes nga provincializmi bëhet e njëllojtë si për qendrat, ashtu edhe për periferitë kulturore. Sipas Milan Kundera-s provincializmi, si gjendje komplekse dhe kompleksive njëherazi, përgjon tjetërkund. Nuk ka kombe provincialë dhe kultura provinciale. Kombet dhe kulturat provincializohen. Së paku që prej romantizmit e këtej, kombet e provincializuar kërkojnë që konteksti i tyre i vogël të bëhet i dukshëm. përmes shkrimtarëve, sidomos. Si të bëhej fjalë për një detyrë, kombet e provincializuar e thërrasin shkrimtarin që t'u japë gojë edhe zë në sy të historisë botërore. Prej kësaj marrëdhënieje kombi i provincializuar identifikohet dhe beson se vendoset më pranë qendrës. Mosvëmendjen e historisë botërore ndaj ekzistencës së tyre, kombet e provincializuar kërkojnë ta kompensojnë përmes letërsisë, veçanërisht prej asaj letërsie që shprehet haptazi pro interesave të etnisë dhe kombit. Por, siç theksojnë Deleuze dhe Guattari "ngaqë në letërsitë e vogla talenti nuk është me  bollëk, kushtet për shprehje të individualizuara nuk janë aq të përshtatshme sa mund të krijonin mjeshtrin  përfaqësues, i cili do të mund të ndahej nga të shprehurit kolektiv". Ndaj dhe në këto vende, edhe pse në erën moderne të historisë, i gjejmë ende në përdorim titujt retorikë të "poetëve kombëtarë" apo "shkrimtarëve të kombit" apo i ngrenë kultin e letërsisë paraautoriale.

Kombet e provincializuar dhe ata që i drejtojnë, i udhëheqin apo i qeverisin anashkalojnë faktin se "letërsitë e vogla" kanë nevoja më të shumta se "letërsitë e mëdha". Për ata ekzistenca formale në hartën letrare është më domethënëse se vlera që një autor i "letërsive të vogla" i shton "letërsisë botërore".

Në Shqipëri, nuk kemi ndeshur aq bashkërendim vullnetesh e qëllimesh, sa të bindemi se po mbërrin një mendësi e re, që ia lehtëson rrugën drejt konfirmimit "letërsisë së vogël". Më shumë se sa për suksesin, kemi kontribuar në dështimin e kësaj letërsie. Por gjithë sa përmendëm është një pjesë e marrëdhënies së kombit të provincializuar me shkrimtarin, por jo më e rëndësishmja. Shkrimtari mund ta përmbushë më  së  miri "detyrën", por vokacioni i tij do të mbetet në limb brenda etnisë, derisa të lindet përkthyesi, portreti i të cilit brenda kulturave të vogla ka më shumë tiparet e Hermesit transportues se sa të Atlasit që mban peshë në një kulturë. Për shkak të vartësisë nga përkthimi dhe nga përkthyesi, vlerat e krijuara brenda "letërsive të vogla" rrezikojnë të humbasin apo të shfaqen me vonesë. Prej këtej, "letërsitë e vogla" krijojnë mendimin se nuk mund të maten me "letërsinë e madhe" dhe nuk mund t'i shtojnë asaj ndonjë vlerë. Krejtësisht i kundërt shfaqet provincializmi i qendrave, i cili vjen në formën e bindjes se "letërsia e madhe" "është mjaftueshmërisht e pasur dhe për këtë shkak ajo nuk ka interes mbi atë çfarë shkruhet në vende të tjera." Është i njohur fakti se "kulturat e vogla" emetojnë po aq eufori sa ç'prodhojnë mosbesim ndaj tyre "kulturat e mëdha". Por a kanë bërë autorët dhe institucionet e përfaqësimit të tyre përpjekje për të qenë pjesë e ndonjë sistemi letrar, në kuptimin rajonal, europian a botëror?

 

*Fragment

15 October 2016

POETEKA - Tirana in Between - Dorian Steinhoff - Writer in Residence

Dorian Steinhoff: Të krijosh fatin e shkrimtarit


Është 30 vjeç dhe është një prej shkrimtarëve të rinj premtues në Gjermani. Pas përkthimit të librit të parë në shqip, Dorian Steinhoff rrëfen se ç'do të thotë të jetosh duke fituar të ardhura vetëm si shkrimtar dhe cila është rruga e një të riu për të tërhequr drejt vetes projektorët e vëmendjes së botës letrare. Ai ka tërhequr jo pak vëmendje. I ka impresionuar kritikët letrarë qysh me librin e tij të parë.


Nga Suadela Balliu

Photo Courtesy: Marco Piecuch

 

Mund të thuhet se ai është nga ato raste suksesi të njerëzve që e kanë braktisur shkollën. E dinte se studimet në Drejtësi, Filozofi dhe Letërsi, nuk do i jepnin një të ardhme të sigurt. 

Të vetmen siguri ia jepte dëshira e tij e madhe për t'u bërë shkrimtar. Dhe hapat e parë kish nisur t'i hidhte në ato vite si student, me poezinë slam. Mes performancave dhe orëve të leksionit, do të zgjidhte të mungonte tek e dyta. Intuita dhe fati i treguan që nuk e kishte menduar gabim. Një çmim i rëndësishëm letrar do e dërgonte në artikuj gazetash e do të ishin pikërisht ato pasqyrime në shtyp që nuk do i shpëtonin syve të vëmendshëm të gjuajtësve të talenteve të rinj. Kështu u njoh me botuesin e tij dhe tregimet më pas u bënë libër, një përmbledhje tregimesh të titulluar "Drita e Flakës në Fytyrat tona". Në shqip vjen me përkthimin e Sokol Micit dhe logos së Botimeve "Poeteka". I gjendur në Tiranë prej javës së fundit të shtatorit, fillimisht si pjesëmarrës në festivalin "DadaEast-DadaDays" dhe më pas si fitues i Rezidencës letrare Tirana in between", organizuar nga Poeteka në bashkëpunim me Ambasadën e Republikës Federale të Gjermanisë në Shqipëri, ai është pjesë e aktiviteteve kulturore të Tetorit gjerman. 

Tetori sigurisht që është më i ngrohtë në Tiranë se në vendin e lindjes dhe mikpritja e bën të ndihet mirë, po ashtu edhe takimet me të rinjtë dhe organizimi i workshop-it me gjimnazistët e Sami Frashërit mbi poezinë slam. Ditët e tij kryesisht të kushtuara procesit të të shkruarit kanë qenë gjithaq të mbushura edhe me aktivitete; përveç leximeve gjatë mbrëmjet të festivalit ndërkombëtar të letërsisë "Poeteka" , ai do lexojë për publikun ditën e enjte, më 19 tetor në sallën e Teatrit Metropol, ku edhe do të promovohet libri i tij në shqip, si edhe do udhëtojë drejt Shkodrës ku do të lexojë edhe për publikun shkodran në Qendrën Rinore "Arka". 

Në këtë intervistë ai rrëfen se ç'do të thotë të jetosh duke fituar të ardhura vetëm si shkrimtar dhe cila është rruga e një të riu për të tërhequr drejt vetes projektorët e vëmendjes së botës letrare. Ai ka tërhequr jo pak vëmendje. I ka impresionuar kritikët letrarë me librin e tij të parë. Në tregimet e tij ai tregon për rastësinë, që aq shpesh vendos në jetët tona, për ngatërresa të vogla dhe të mëdha, për disfata, momente kulmore dhe ato të veçanta. 

E keni nisur rrugëtimin në letërsi me poezi, apo jo?

Po, me Poezinë Slam dhe me prozë të shkurtër për t'u performuar në skenë.

Fakti që i keni performuar para publikut poezitë a ju ka bërë disi aktor? E kam fjalën në mënyrën e të interpretuarit slam… 

Ti krijon diçka. Kjo të bën krijuesin e saj. Është një lloj tjetër aktrimi, pasi ti e sjell në jetë, jo thjesht e mbush.

Poezia juaj slam rreth cilave tema sillej? A kishte politikë brenda tyre, revoltë, protestë? 

Ah, ka kaluar shumë kohë prej atëherë… Mendoj se ishin histori gazmore të mbushura plot me atmosferë letrare, me qëllimin e qartë për të argëtuar audiencën. Jam përpjekur të jem argëtues dhe të kaloj një mesazh të qartë me secilin tekst dhe temat ishin prej jetës së përditshme.

Po më pas, menduat se duhet të shkruanit diçka më të madhe?

Po pak a shumë. Doja të rrëfeja histori. Në poezinë slam je pak i kufizuar prej kohëzgjatjes. Rregullat e saj të japin kohë vetëm pesë minuta dhe mendova se historitë që doja të rrëfeja ishin më të gjata se kaq. Mendoj se ishte një përvojë e natyrshme dhe një zhvillim i natyrshëm ku tregimet e mia u bënë më të gjata. Aplikova për disa çmime dhe fitova një prej tyre dhe botuesi im gjerman më dërgoi një e-mail, duke më thënë se kishte lexuar në gazetë që kisha fituar një çmim të njohur dhe më kërkoi më shumë e më shumë tekste…dhe kështu vendosëm të bënim një libër me tregime.

A mendoni se ishte pak fat takimi me botuesin, pasi ju kishte lexuar në gazetë? 

Mendoj se shkrimtari duhet ta bëjë vetë fatin e tij. Varet nëse je në gjendje të krijosh vëmendje publike rreth vetes. Nëse e bën këtë, do të gjesh patjetër një botues. Është një lloj ekonomie vëmendjeje. Nëse krijon vëmendje rreth vetes, merr çmime e kështu shkon pastaj. Në këtë mënyrë, po, pata fat ama kam punuar për atë fat.

Po më pas si erdhi libri? A i kishit shkruar përpara se të kontaktonit me botuesin tregimet apo i shkruat një nga një më pas derisa menduat që përmbledhja ishte e plotë?

Kur më kontaktoi botuesi në fillim, kisha tri tregime të përfunduara. Pastaj botuesi u bë kërkues dhe pritshmëritë ishin të mëdha e kështu shkrova dy të tjera, me qëllimin e qartë për të pasur një përmbledhje tregimesh.

Drita e Flakës në fytyrat tona, përse ky titull? 

Ky titull ka dalë nga një prej tregimeve. Është tregimi i dytë, i titulluar "Ujë". Kemi pasur një diskutim të gjatë për titullin. Ishte një lloj beteje, sepse duhet të gjenim pikën e lidhjes me të gjitha tregimet dhe botuesi doli me këtë ide dhe ishte shumë entuziast. Atëherë isha pak skeptik, por na u desh të vendosnim, sepse shtëpia botuese do të botonte katalogun e sezonit të ri. Mendoj se është titull i mirë dhe një pikë lidhjeje me të gjitha historitë aty brenda. Mund të ulesh rreth një zjarri ku këndohet, luhet në kitarë, çlodhesh, por gjithaq e ke flakën në fytyrë kur qëndron përpara zjarrit. Kjo është atmosfera e të gjitha historive.

Personazhet e tregimeve të tu janë njerëz të zakonshëm, të rinj, nga jeta e përditshme. Deshët të sillnit përvojën tuaj vetjake në këtë përmbledhje? 

Jo drejtpërdrejt. Mendoj se nëse shkruan një libër, gënjen. Dhe është shumë e vështirë të gënjesh, nëse nuk e di të vërtetën. Nuk mund të shkruash për gjërat që nuk di. Mendoj se pjesën më të madhe të ndjenjave të personazheve i kam përjetuar. Nuk i kam përjetuar në të njëjtat situata, por i kam ndjerë. Kështu mendova të sajoj situata për të vendosur ato ndjenja që kisha e për t'i përshkruar përmes tyre. Kjo ka qenë mënyrë e zhvillimit të personazheve dhe historive në libër.

Kur shkruani, a keni në mendje një brez të ri lexuesish?

Jo, nuk kam target grup. Nëse do të mendoj për target grup do të dëmtoja të shkruarit tim. Çdo lexues do ta kuptonte këtë dhe kjo ngjall dyshime, bëhesh i dyshimtë dhe nuk dua këtë kur shkruaj. Dua të më besojnë. Historitë e mia duhet të besohen, personazhet duhet të besohen. Kjo nuk është e mundur kur shkruan për grupe specifike lexuesish. Nuk funksion për letërsinë fiction.

"Dorian Steinhoff ka dy kërkesa në lidhje me një tekst: A është shkruar mirë? Dhe a më prek?", shkruan Teresa Meis nga Titel Magazine. A janë këto shqetësimet më të mëdha që keni si shkrimtar? Ndonjëherë të krijohet përshtypja se shkrimtarët shqetësohen ekskluzivisht për stilin e të shkruarit… 

Kjo më shqetëson si lexues. Dua të prekem dhe dua të jetë i shkruar mirë dhe kjo nuk do të thotë se është e mbushur me metafora të pasura të një shkrimtari egocentrik. Mendoj se nëse është i vërtetë, nëse fjalët janë të vërteta, janë të duhurat … dhe kur janë kështu mbërthehem prej një libri. Sigurisht që edhe unë jam egocentrik, sepse ndryshe nuk do të isha shkrimtar. Mendoj se e rëndësishmja është që lexuesi të mund të gjejë gjithçka në një histori të shkruar, por ai nuk duhet të detyrohet të gjejë gjithçka. Duhet të ndodhë natyrshëm si një efekt i përvojës vetjake të leximit dhe jo si e detyruar prej gjuhës, prej shkrimtarit.

Ju gjithashtu jeni i angazhuar me workshopedhe seminare rreth shkrimit krijues. Si është përvoja me të rinjtë, që duan të shkruajnë dhe të zhvillojnë kreativitetin e tyre?

Puna me ta më jep besim te vetja. Sepse shoh që ata munden dhe janë të zotët që të shprehen përmes letërsisë dhe të rrëfejnë histori dhe të rrëfesh histori do të thotë të kuptosh gjëra. Njerëzit duhet të kuptojnë veten dhe të tjerët, kjo është diçka që bashkon dhe për mua është një punë shumë e këndshme. Jam gjithnjë kureshtar se kë do të njoh se çfarë mendojnë të rinjtë rreth vetes e rreth botës. Është e këndshme për mua. Është përmbushëse, e shoh si një gjë të mirë që bëj për ta dhe për vete.

A patët të njëjtën ndjesi edhe me nxënësit shqiptarë në gjimnazin Sami Frashëri?

Nxënësit shqiptarë janë të ndryshëm nga ata gjermanë, ka diferenca edhe në Gjermani, por shpesh ndiej kur shkoj në një klasë dhe të gjithë kanë një vështrim sikur të thonë: "E ç'do na thuash, shkrimtar? Janë gjithnjë të mërzitur, të vetëkënaqur… të pasigurt për situatën sociale. Nxënësit shqiptarë ishin më të interesuar. Donin të mësonin diçka dhe donin të përfaqësonin veten me qëllimin për të bërë jetët më të mira për ta, për të ardhmen. Kanë synime për jetën. Pas prezantimit fola me një vajzë që fitoi konkursin bashkë me një shoqe dhe po mendonte të studionte arkitekturë në Universitetin e Arteve në Berlin. Kanë synime dhe punojnë për to. Të rinjtë në Gjermani, shumë prej tyre, janë: "Eh nuk e di ç'do bëj! Do e shohim! Mbase im atë do të më gjejë një punë!" Ka të bëjë me përmirësimin social dhe kuptova se të rinjtë shqiptarë po luftojnë për të.

Kur nisët të shkruanit prozë, a e patë si një nivel tjetër ku kaluat, të kreativitetit tuaj?

Mbase ishte, por nuk e ka përjetuar në atë mënyrë. Ishte si një zhvillim organik.

Pra nuk e keni ndjerë ndryshimin e kalimit prej poezisë në prozë?

Në të vërtetë, jo. Sepse mendoj se qëllimi, edhe në poezi, ka qenë gjithnjë për të rrëfyer një histori. Ka të bëjë me rrëfimin. Thjesht këmbeva formë, por qëllimi ishte i njëjtë.

A po e planifikoni librin e radhës?

Po punoj në fakt, edhe këtu në Tiranë. Po e përdor këtë kohë në Rezidencë për t'u përqendruar në të shkruar. Do të jetë një roman. Mërzitem shumë shpejt dhe kam nevojë për forma të reja për t'u shprehur, për mjete të reja, që të më mbajnë të motivuar.

A jeni i motivuar mjaftueshëm për romanin?

Duhet ta detyroj vetën shumë që të ulem e të shkruaj. Idenë për romanin e kam pasur tri vite të shkuara dhe kam tre vjet që punoj për të, pa shkruar qoftë edhe një fjali. Por gjatë kësaj kohe kam bërë punë kërkimore, lexime, kam kërkuar një formë për ta rrëfyer. E para që duhet menduar është forma. Kush e rrëfen historinë, kush aktron në të, cili është stili i të shkruarit? A do të jetë në vetë të parë, a do të shkruhet në zhargon, si do të jetë tonaliteti i narratorit? Mund të nis të shkruaj vetëm pasi këto pyetje të kenë marrë përgjigje dhe më janë dashur tre vjet.

Gjatë këtyre tri viteve keni përfunduar librin me tregime?

Jo, ka qenë më parë. Libri është botuar më 2013 –ën. Ideja për romanin më ka ardhur pak më vonë, një muaj më pas. Ideja erdhi nga disa tregime që shkrova për një stacion radiofonik. Po mendoja mbi temat dhe pashë që nuk kisha përfunduar, se kishte shumë gjëra që mund të zhvilloja dhe t'i parashtroja në tekste më të gjata.

Si është të jesh një shkrimtari i ri? Të arrish sukses, të kesh një libër të botuar, në këtë moshë të re?

Është fantastike. Kam qenë me fat që kam fituar çmimin letrar dhe jam me fat që para dy ditësh kam përkthimin e parë të librit… Jam shkrimtar me çmime të fituara dhe i përkthyer! Jam shumë mirënjohës dhe me fat për këtë mundësi, për të qenë në Tiranë dhe për të bërë këtë lloj jete. Të mos kesh një punë të vërtetë dhe të jetosh me të shkruarit dhe është një dhuratë për mua. Kur shoh veten pas në kohë, gjatë universitetit nuk isha i sigurt se ç'do të bëja dhe kisha ndjenja pakënaqësie rreth mundësive që kisha pasur në jetë. Mundësia e të qenit një shkrimtar erdhi si një shpëtim dhe një dhuratë e madhe dhe them se gjeta gjënë e duhur për të bërë me jetën time. Kjo është e rëndësishme për t'u thënë për një jetë të përmbushur.

Tani po mendoni se ishte e shkruar të ishit shkrimtar?

Është pak kitschy për ta thënë këtë. E vërtetë në një farë mënyre , por gjithashtu them se e kam shpikur vetë. Kam gjetur një temë për të shpikur veten. Ky do të ishte përkufizimi më i saktë.

Tregimi i parë "Banda e mashetave" , është interesante që si gjerman keni shkruar një tregim mbi një komunitet të madh si ai turk në Gjermani. A keni jetuar në një lagje multikulturore?

Po jetoj në një lagje mutikulturore në Këln, në Kolpstrasse që nëse ecën në të, të duket vetja sikur je në Stamboll, duket si e pushtuar nga dyqanet, restorantet, argjendaritë, berberhanet… turke. Kemi një komunitet të madh turk në Gjermani dhe kjo nuk është situatë e panjohur për mua.

Në një farë mënyrë ju sillni Gjermaninë e ditëve të sotme…

Po mendoj se e tashmja është diçka që e kuptojmë më së paku. Kemi pritshmëri për të ardhmen, kujtime për të shkuarën, por e tashmja ikën shpejt e bëhet e shkuar. Kam dashur që me të shkruarit tim të ndreq diçka rreth së tashmes në letërsi. Jam i lumtur që e thoni këtë.

A është e vështirë të shkruash tregime të shkurtra? Të përqendrosh mesazhin në pak faqe?

Po edhe jo. Kur isha duke shkruar tregimet e shkurtra mendoj se nuk isha në gjendje të shkruaja një roman, një roman të mirë. Mbase një roman që do të ishte një tregim i shkurtër i fryrë. Ajo çka ndodh me shkrimtarët e rinj është se botuesit u thonë: "Oh ju lutemi, mjaft me tregime, nuk shiten, duam romane!" Dhe ata shkruajnë romane që janë mesatare. Por unë nuk doja. Doja të ishin tregime të shkurtra dhe kur të isha gati do të shkruaja një roman. Ishte një zhvillim organik dhe nuk ishte e vështirë t'i mpakja temat apo çështjet që trajtoja në tregime.

A është e vështirë për shkrimtarë e rinj t'i thonë JO presionit të botuesve? 

Për pjesën me të madhe të shkrimtarëve është. Nëse sheh çfarë botohet çdo vit në Gjermani, romane dhe romane dhe romane. Ndërsa lexon e ndjen që prej fillimit se projekti ka qenë një përmbledhje tregimesh. Shpesh. Ata shkruajnë një roman sepse dikush ua ka kërkuar.

Dhe pastaj dalin ato romane. Kështu funksionon, kryesisht. Tërheq vëmendjen, ke një agjenci, një botues, shkruan 30-40 faqe, shkruan një ekspoze, pastaj të thonë të bësh kontratë dhe në momentin kur firmos merr paradhënie. Ato pàra që vijnë përpara janë si një lloj basti dhe siç janë bastet jo gjithnjë fiton dhe kur nuk fiton shtëpia botuese të thotë: "Herës tjetër do të keni më pak paradhënie ose nuk do ju botojmë një libër të dytë".

Mendoj se nuk është mënyrë e natyrshme për të zhvilluar një lexues në rritje, për veten. Duhet të punosh, të përmirësosh të shkruarit, të tërheqësh vëmendjen, të bëhesh i njohur . Kjo kërkon kohë. Duhet të shkruash një libër, një të dytë e mbase i treti do të jetë sukses në shitje. Mund të bësh workshope, të marrësh mbështetje nga fonde të ndryshme, është një lloj strategjie. Shumica e shkrimtarëve të rinj ose janë egocentrik ose nuk janë të edukuar në të menduarit e biznesit dhe mendoj se po të shkruajnë një roman më pas do të bëhen të famshëm. Dua ta bëj ndryshe. Dhe në vitet e fundit më ka funksionuar. Le të shohim!

Pra, duhet t'i mbash sytë e veshët hapur për mundësitë. Shkrimtari nuk i ngjet më atij portretizimit si njeriu i izoluar, që shkruan dhe nuk interesohet se çfarë ndodh në botë? 

Po edhe jo. Është punë më sezone. Ndonjëherë ndihem si fermer. Më duket sikur kujdesem që të mbjellat të rriten e më pas t'i korr e t'i nxjerr në treg për t'i shitur. Procesi i të shkruarit është proces i izoluar, parapëlqej shtëpinë time, më duhet një vend privat për të shkruar, për të parë se si duken personazhet e mia në pasqyrë, si do të vijojë narracioni… Është proces i dhimbshëm, por më pëlqen vetja kur shkruaj.

Ndiheni i zbrazët pasi keni përfunduar një libër?

Pas këtij libri, po. Ndihesh si një pastë dhëmbësh e shtrydhur, e lënë vetëm, bosh… Tamam ashtu, si një pastë dhëmbësh. Sepse ti mbledh për një kohë të gjatë tema, fjali, fjalë… dhe më pas i nxjerr nga vetja. Më duket vetja si i shtrydhur. E shtrydh veten dhe kështu mbetem i zbrazur, por më pas nis një proces i ri kreativ duke u mbushur me shënime, me citime…

Kush është kush 

Dorian Steinhoff, lindur në vitin 1985 në Bon, është autor dhe mediator letrar. Ai shkruan, lexon përpara audiencave, me kërkesë të universiteteve, institucioneve të lira kulturore shkollave, universiteteve. Ai moderon letërsinë dhe proceset letrare, organizon dhe mban workshop-e dhe seminare në lidhje me temat e të shkruarit krijues, të slam-poetry dhe poetikën në përgjithësi. Për punën e tij është nderuar me shumë çmime. Botimi i tij fundit është një vëllim me tregime me titull "Drita e flakëve në fytyrat tona" (DAS LICHT DER FLAMMEN AUF UNSEREN GESICHTERN), një vëllim me tregime, botuar në gjermanisht nga shtëpia botuese "Mairisch Verlag". Në gjuhën shqipe kjo vepër vjen e botuar nga "Botimet Poeteka", përkthyer nga Sokol Mici.

Vlerësime mbi veprën e Dorian Steinhoff

"Kushdo që vlerëson veprat e Alice Munro, duhet të lexojë Dorian Steinhoff".

(Alain-Claude Sulzer, Basler Zeitung)

"Tregimet e tij janë shkruar aq mirë dhe në mënyrë intriguese, saqë do humbitnit dhe stacionin ku do zbrisnit nga autobusi, vetëm e vetëm për t'i mbaruar".

(Christoph Gurk, Bayerischer Rundfunk)

 "Dorian Steinhoff ka aftësinë për të na kuptuar ne, njerëzorët, dhe për t'i përkthyer në letërsi veprat dhe bisedat tona në një mënyrë të atillë sa na bën të dukemi se ia vlen të na duan."

(Nora Gomringer, Winner of the Bachmann-award 2015)


http://www.mapo.al/2016/10/dorian-steinhoff-te-krijosh-fatin-e-shkrimtarit/1

10 October 2016

Botim i ri nga POETEKA - Dorian Steinhoff

Botim i ri nga POETEKA-

Dorian Steinhoff - Drita e flakës në fytyrat tona - Tregime

Falë bashkëpunimit dhe mbështetjes së Ambasadës së Republikës Federale të Gjermanisë në Shqipëri, shkrimtari Dorian Steinhoff, fitues i bursës së qëndrimit në Rezidencën letrare "POETEKA - Tirana in Between" mori pjesë me lexime në Fesfivalin Ndërkombëtar të Letërsisë dadaEAST/ dadaDAYS dhe do të vazhdojnë jetë pjesë e veprimtarive "Javët gjermane në Shqipëri".

Libri i tij me tregime "Drita e flakës në fytyrat tona" sapo ka dalë nga shtypi, i përkthyer nga Sokol Mici nën logon "botimet poeteka".

Përkthimi i kësaj vepre u mbështet përmes një granti nga Instituti
Goethe, i cili është themeluar nga Ministria e Punëve të Jashtme
të Gjermanisë.

Në gjermanisht nga shtëpia botuese "mairisch Verlag"
Ballina e librit nga Karen Köhler
__________
Dy fjalë për autorin;

Dorian Steinhoff, lindur në vitin 1985 në Bonn, është autor dhe
mediator letrar. Ai shkruan, lexon përpara audiencave, me kërkesë të universiteteve, institucioneve të lira kulturore dhe shkollave. Krijimtaria dhe veprimtaria e tij artistike është nderuar me shumë çmime letrare. Shkruan për jetzt.de, revistën e rinisë së Süddeutschen Zeitung. Në 2012 ka fituar çmimin nxitës Georg-K.-Glaser. Jeton midis Dusseldorf-it dhe Münich-ut.
__________
Vlerësime mbi krijimtainë Dorian Steinhoff:

"Dorian Steinhoff ka aftësinë për të na kuptuar ne,
njerëzorët, dhe për t'i përkthyer në letërsi veprat dhe
bisedat tona në një mënyrë të atillë sa na bën të
dukemi se ja vlen të na duan."

Nora Gomringer - Fituese e çmimit letrar Bachmann 2015

'Kushdo që vlerëson veprat e Alice Munro, duhet të lexojë
Dorian Steinhoff".

Alain-Claude Sulzer - Basler Zeitung

"Tregimet e tij janë shkruar aq mirë dhe në mënyrë intriguese,
saqë do të humbisnit edhe stacionin e autobuzit ku duhet të
zbrisni, vetëm e vetëm për t'i mbaruar".

Christoph Gurk - Bayerischer Rundfun

25 September 2016

22 September 2016

POETEKA -Festivali Ndërkombëtar i Letërsisë - DaDAEAST/DaDADaYs – 2016 –

POETEKA - DaDAEAST/DaDADaY – 2016 – 


Dadaistët në Tiranë, një lojë shah me Leninin pas 100 vjetësh

 

Nga FATMIRA NIKOLLI
 - Gazeta shqiptare

 

100 vjet më parë në "Cabaret Voltaire", Vladimir Lenin do të fiksohej në një fotografi tashmë historike me Tristan Tzara, themelues i dadaizmit duke luajtur shah. Rrugët e tyre do të ndaheshin më pas; njëri për të udhëhequr revolucionin rus e tjetri, revolucionin kulturor. 100 vjet më pas, ata ritakohen në një lojë shahu, këtë herë kilometra larg Zyrihut e "Cabaret Voiltare". Pas Galerisë Kombëtare të Arteve, ku ende rri në këmbë i gjymtuar Lenini, do të përkujtohet Tzara në kuadër të një shekulli të dadaiizmit.

 

POETEKA - DaDAEAST/DaDADaYs – 2016 –

Festivali Ndërkombëtar i Letërsisë është një festival i llojit nomadik, që lëviz nga një vend në tjetrin. Tipike e kësaj paraqitje është një festival në lëvizje, që ka lidhje me kryeqendrat. Në çdo qytet të vogël që është zhvilluar siç është Këlni apo Mantova nuk ka pasur shkëlqimin që ka pasur në kryeqytete, ndaj kemi vendosur që edhe Tirana t'i ngjajë kryeqyteteve ku është zhvilluar. Kur Arian Leka thotë këto fjalë, po vihen pikat e fundit mbi i të programit të aktivitetit që mbahet në datat 26-30 shtator në Tiranë.

Leka, drejtues i Poetekës dhe i këtij festivali, thotë se do ketë dy repriza të premierave botërore, që kanë ndodhur në "Kabare Voltaire"- vendi ku është themeluar dadaizmi 100 vjet më parë. "Në shkurt dhe në prill të këtij vitit, janë bërë dy performanca për herë të parë në 'Kabare Voltaire' dhe përsëriten të dyja në Tiranë: njëra nga Demosteni Agrafiotis dhe e dyta është e peshkopit ortodoks Metodij Zlatanov".

 

SIMBOLIKA / VENDE KOHËSH TË TRISHTA
Në vende të kujtesës komuniste, si ideologji që ndaloi rrymën dadaiste, të huaj e shqiptarë përkujtojnë atë që nuk erdhi kurrë në Shqipëri përmes vargjesh.

Të gjitha veprimtaritë që mbahen në kuadër të festivalit, kanë para ose pas, pjesëzën dada: "dadawalk", "dada clock", "mamadada"- fjala dada vihet që të godasë sepse poezia e parë që është krijuar ruan këtë ritëm: da da da. Ne kemi dashur ta riprodhojmë edhe pas 100 vjetësh këtë, thotë Arian Leka. Ceremonia e hapjes bëhet tek "Reja" që është stacioni i përnatshëm i veprimtarive Dada.

Ai tregon se veprimtaria fillon me "Dadawalk", që është udhëtim nëpër Tiranë. Nis në sheshin "Bukuresht" si një guidë kulturore nën emërtimin "Përballë fasadave". "Pse Burkureshti? Sepse është pika më e afërt prej vendit ku u vu bomba në Ambasadën Sovjetike. Ishte aty që filloi terrori kundër mendimit të lirë intelektual në Shqipëri. Nuk është më çështja vetëm te fakti që u vranë 22 njerëz, çështja është që prej këtyre vrasjeve, mijëra të tjerë u strukën. Shpjegohet ky kontekst, i cili tregon se u struk mendimi intelektual, u strukën edhe të gjitha rrymat".

Leka kujton se më 1948 ishte bërë Kongresi i Tretë i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe aty u vendos që të mos ketë asnjë prirje moderniste në letërsinë shqipe. Më 1951, hidhet bomba në ambasadë dhe çdo gjë merr fund, çdo shkëndijë. "Themelohen organet e reja letrare dhe nuk ka më asgjë përveç realizmit socialist. Prej aty ne ecim drejt ish-Radio Tiranës, gjithmonë përballë fasadës. Ky ishte institucioni që lejoi çdo kulturë tjetër të shfaqej përveç modernizmit, i cili nuk mbërriti kurrë në Shqipëri. Prej këtu, rruga na çon tek Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve dhe flitet çfarë ishte ky institucion dhe cili qe produkti i këtij institucioni, që prapë ndaloi dhe pengoi ardhjen e modernizmit në Shqipëri. Ndalesa tjetër është 'Shtëpia e Gjetheve', po para fasadës, për të folur për institucionin që përgjoi çdo jetë, gjithnjë të linjës kulturore, të modernizmit".

 

DADAbunk mbahet pranë Postbllokut, në hyrje të ish-bllokut. Aty, tek Kolona e Spaçit bëhet aktiviteti "Pinoku në barkun e balenës". "Pinoku është simboli i njeriut që lëviz nga gënjeshtra tek e drejta derisa kupton vlerat e vërteta humane. Ndërsa brenda këtij 'barku' futen tipologjitë e shkrimtarit që kanë lëvizur stilistikisht, moralisht. Tek copëza e murit të Berlinit, që ka formën e shkronjës l, veprimtaria titullohet 'Liberty' dhe në një krah është autori gjerman Dorian Steinhoff dhe në tjetrin një autor shqiptar", thotë organizatori i DaDAEAST/DaDADaY -Festivali Ndërkombëtar i Letërsisë në Tiranë.

 

ARTI SI PUSHTET 
Pas Lidhjes, një pikë tjetër me simbolikë, është pranëvënia me dy pushtete: shpirtëror e politik. "Futemi tek shtegu mes Katedrales Ortodokse dhe Partisë Socialiste. Shëtitja aty i shkon kontekstit që arti është një pushtet më vete. Këtu, në një anë kemi pushtetin religjioz, në anën tjetër kemi pushtetin politik dhe arti futet midis si një pushtet më vete. Deri tani, të gjithë numërojnë median si pushteti i katërt, atëherë i bie që arti të jetë pushtet i pestë? Pse është mbyllur me katër?", pyet Leka, duke shtuar se arti është padyshim një pushtet, mbase i keqpërdorur, kryesisht nga vetë artistët që kanë dashur të përdoren, e kryesisht nga politika.

 

LENINI PËRBALLË TZARËS, LOJA E FUNDIT
Në kujtesë të lojës së shahut të vitit 1916, 100 vjet më vonë, pas shpinës së Galerisë Kombëtare të Arteve ku është statuja gjigande e Leninit me një dorë do të mbahet performanca "Edhe një shah me Leninin". Kjo Lidhet me foton e famshme të Tristan Tzarës, i cili themeloi dadaizimin. Tanimë, Leninit i thuhet se nuk luan dot. "Aty do të performojë poeti francez Patrick Dybost me përkthyesin e tij shqiptar. Do luajnë shah- unë lëviz dhe them poezinë time, e ti, lëviz me tekstin tënd".

Një ndalesë tjetër është Kulla e Sahatit me aktivitetin "Dadaclock". Leka bën me dije se është lexim në Kullën e Sahatit ku bëhen dy lexime të 'Sound Poetry' nga Amerigo Rodriguez dhe Patrick Dybost. Deri tani Kullën e Sahatit, e kemi kthyer në një objekt simbol të qytetit, por ajo ende nuk e ka ndjerë prekjen kulturore. Aty artisti futet dhe lëshon zërin e kulturës dhe zërin e qytetit".

 

SIMPOZIUMI
Në numrin e madh të aktiviteteve që mbahen në pesë ditë, do të mbahet edhe "Simpoziumi i artit, artistit dhe avangardave në Shqipëri". Pra, a duhet më artisti të jetë i tërhequr?, pyet Leka, duke shtuar se ne artikulojmë që gjithë terrenin e ka pushtuar politika, por nuk ka ndodhur asnjë mrekulli, asnjë luftë, asnjë pushtim, thjeshtë janë tërhequr artistët. "Secili është mbyllur në studion e vet, për të perfeksionuar vargun dhe ka hequr dorë nga një dimension që arti e ka pasur, që është dimensioni i ndikimit në shoqëri. Ky nuk është një produkt vetiak, sepse secili që e prodhon do ta nxjerrë në shoqëri për të thënë 'unë e krijova".

Në këtë pikë, Leka shton se Shqipëria është shumë mbrapa, qoftë edhe autorët e rajonit janë shumë më përpara në kërkesën për të pasur një ndikim shoqëror, qoftë edhe në përmirësimin e estetikës.

 

PESHKOPI DADAIST dhe TË FTUARIT
A do të ketë vend për hatërmbetje, nga ata që ndihen të gjykuar se kanë heshtur? Arian Leka thotë se nuk ka vend për fyerje, pasi secili e ka vetëzgjedhur pozicionin e tij, koha kur dikush të diktonte jetën ka ikur. "Sot, askush nuk të detyron të bësh diçka, secili e ka zgjedhur vetë, të jetë i shfaqur a i fshehur, në sulm apo në tërheqje, në baticë apo në zbaticë. As ne vetë, nuk duam të detyrojmë njeri që të bëhet aktiv. Çështja është, të jetosh si në shekullin e 21-të. Nëse do shihnim në rrugë dikë me pajton e me frak, padyshim do thoshim se po xhirohet një film. Arti s'ka pse të jetë i tillë".

Mbi praninë e performancës së peshkopit dadaist maqedonas, Metodij Zlatanov, Leka thotë se jeton në Shkup dhe është poet që shkruan poezi dadaiste. Ai vëren se dadaizmi u tërhoq shpejt nga skena, lejoi surrealizmin të zhvillohej, sidomos pasi u nda me manifestin e kulturës proletare, "Proletkunst" ku nuk pranoi që arti të jetë proletar.

"Priftërinjtë i kemi parë si dijetarë, e ai është poet, por lëvron një formë të avancuar të poezisë dadaiste. Nuk ka asgjë për t'u habitur. I kemi futur në një grupim ata nuk janë vetëm të tillë, ka edhe të tillë. Ai përbën një përjashtim, jo vetëm për Shqipërinë, as për rajonin, është rast unikal në kontinent", thotë Leka, duke shtuar se në datën 20 prill ka pasur performancën e tij në Kabare Voltaire. "Do na vijë performuesi i poezisë së tij, për të treguar se kush është ai dhe pse është i tillë, pse ka nevojë të zbutet përmes poezisë.

"Ai i ka kushtuar një psalm kësaj rryme. Nëse ka psalme kushtuar zotit dhe shenjtëve, ai ka shkruar një psalm kushtuar Hugo Ball-it që është në grupin themeltar të grupit dadaist. Fotot e tij, aty ku peshkopët e tjerë mbajnë shën Mërinë, Krishtin apo apostujt ai ka dalë me Hugo Ball. Ka vepra në kolazh dhe nuk i bën për të ulur vlerën e religjionit, por i propozon si religjion alternativ dhe arti ka të shenjtën e vet".

 

HISTORIA E NJË FOTOJE
Më 1916 Lenini me të shoqen kanë jetuar në Zyrih, madje një rrugë më tutje nga ku edhe sot është Kabare Voltaire, e njëjta si e 1916-ës, me ato veshje muresh e aredim. "Duke qenë se jetonte pranë Lenini ka qenë një ndër frekuentuesit dhe ka ndjekur mbrëmjet dadaiste, ka dëgjuar poezitë e tyre dhe kur ka pasur kohë, kanë luajtur shah çka dëshmohet përmes fotove me Tristan Tzara. Më pas, këto dy pushtete ndahen, Lenini kthehet në Rusi dhe ndodh revolucioni, Tzara vazhdon punën me Dadaizmin dhe bën revolucionin në art".

 

(m.k/GazetaShqiptare/BalkanWeb)


http://www.balkanweb.com/site/dadaistet-ne-tirane-nje-loje-shah-me-leninin-pas-100-vjetesh/

Total Pageviews