20 August 2016

TIRANAdada

POETEKA: dadaEAST / dadaDAYS - 26 - 30 shtotor 2016

- Dadaizmi, si lëvizje e madhe kulturore dhe artistike, kjo bombë që donte të shkatërronte gjithçka, duke krijuar sa më shumë, pati si frymëzues e nxitës shumë çifte artistësh.
- Ky është rasti i poetëve Celine Arnauld dhe bashkëshortit të saj Paul Dermée. 
- Është rast i çifteve në të cilët gruaja nuk u reduktua në rangun e Muzës apo objektit të denjë për t'i thurur vargje, por duke ekzistuar si artist në vetvete.
- E gjithë karriera artistike e Celine Arnauld është e lidhur ngushtë me lëvizjen Dada, e cila mund të konsiderohet si lëvizja letrare më feministe, nëse do të kishte ndonjë të tillë.
- Ngaqë Paul Dermée mori në sy rrezikun e shpërndarjes së revistës "Dada" në Zyrih, gjatë luftës, meritoi titullin "Proconsul Dada"... 

Céline Arnauld 

PARALAJMËRIM

(botuar në revistën "Z")

Ndjenjat
Tapete përgjatë shtratit në shtëpinë
së antikuarit

Mëngjes
Krahët e aeroplanit
Lëkundin zgjimin e dashurive
si shina treni
Binarët qajnë
inteligjenca çakërdiset
dhe moskokëçarës mekanikët grinden
për këngët e vagonëve të gjumit
Miqtë e mi miqtë e mi
Mos i besoni shkëndijës
zjarri përhapet kudo
edhe në trurin tuaj

Ndalesa në stacionin e parë
përgjegjësi i stacionit pa arsye
- mos është vallë nga dielli
mbi dritaret e vagonit
apo frymëzimi anti-alkool  
i mëngjesit të vështirë -
endet me kutitë 
mbushur tumbllas me kafen e zgjimit
Fuqia e katapultave
Thyen krahët tejet të brishtë të aeroplanit
kolovajze ndjenjash të vjetra
O miqtë e mi të dashur 
Mbi ndjenjat e tapeteve përgjatë shtratit 
koha shkon
shiu bie i dyshimtë dhe koprrac
Fjalët tuaja janë si predha
mbi kokat e lulediellit
varrezat zgjaten deri tek bari i tharë...
Kini kujdes nga varret e hapura.

Përgatiti dhe përktheu Amantia Kapo

Më shumë se kaq... - në shtator - POETEKA 41

arti KUNDËR

POETEKA: dadaEAST / dadaDAYS - 26 - 30 sHtAtoR 2016

100 vjet më parë - DADA - arti kundër formave të vjetra artistike, kundërshtar i kompromisit me ligjin, me shtetin, me institucionin, pra kundër të qenit "politikisht korrekt", formula e re e artit kundërshtar - antidada. ... dadaTIME 100 - kundër artit dhe shoqërisë - kundër dorëzimit dhe depresionit - kundër vetë artit - kundër Tzara-s - kundër Breton-it - kundër komformizmit - kundër tabuve - kundër barbarizmave të luftës - kundër autoritarizmit - kundër manipulimit nga religjioni - kundër papunësisë - kundër peshkut të prishur që shitësi-bamirës u shpërndan të varfërve - kundër popullit të urtë - kundër mërzisë - kundër shtetit - kundër zyrave false të asistencës dhe përkujdesjes - kundër çdo ideje të progresit në art - kundërvënie industrisë së kulturës së masave - kundër dogmave, ideologjive dhe propagandave - kundër të gjitha modeleve e normave të kulturës mondane - kundër artit proletar...

"Ç'është art proletar? Art i bërë nga vetë proletarët? Art që u kushtohet atyre dhe vihet në shërbim të proletariatit? Apo art i projektuar për të zgjuar instinktet (revolucionare) proletare? Arti i krijuar nga proletarët nuk ekziston, sepse një proletar që krijon art nuk është më një proletar, por një artist. Një artist nuk është as proletar as borgjez dhe vepra që ai krijon nuk i përket as të proletariatit, as të borgjezisë, por të gjithëve…" (Manifest Proletkunst) 

"Dada! Sepse ne jemi - antidadaistë! "(nga Manifesti i Dadaizmit)

16 August 2016

40 Poeteka: Të mos jesh i rrezikuar nga leximi

40 Poeteka: Të mos jesh i rrezikuar nga leximi


nga Violeta Murati

 

Revista letrare Poeteka del në treg numri i 40-të, një përkim artistik për një situatë të vështirë mbijetese në treg edhe pse ka krijuar natyrshmërinë e një transfuzioni letrar mes autorëve shqiptarë e të huaj; përkime letrare që kanë zgjeruar qoshkun e vështrimeve deri në letërsinë e ndaluar, dhe studime albanologjike

 

Ishin ditë kur për poezinë nuk ishin ngritur "institucione" për ta celebruar dhe poetit për t'i dhënë statujën e rezistencës. Fjala është për edicionet e para të Festivalit të Poezisë, që mori zë nga brigjet e Adriatikut, në qytetin e Durrësit duke krijuar një tryezë unike në Shqipëri ndoshta që prej ndërprerjes së viteve '30-'40 të klubeve letrare…e më vonë e izoluar në kështjella e heshtjes ndaj censorit.

Kjo lëvizje dalëngadalë, e zhvendosur në kryeqytet në kërkim të një frymëmarrje tjetër, u bë një nxitje për të ndërtuar një revistë të posaçme: Poeteka! Të gjitha kopertinat që vështrohen nga një retro 10-vjeçare aq sa shënon jetë kjo revistë, dhe regjistron në numrin e saj të ri, rekordin Poeteka 40 – No brain/no pain, si një lajmës letrar i konsoliduar tani, dhe në konture të vetëmjaftueshme leximi në prozë, poezi, studime, krahasime e përballje autorë e vepra. Nuk është totalisht poezi. Poeteka ka shqyrtuar atmosferën letrare si qëndrime që kanë nxitur zhanret e rrezikuara si ajo e esesë apo duke na sjellë në numra specifikë poezia të panjohura, nga gjuhë më pak të përkthyera, si gjuhës holandeze dhe sllovene.

Në kontekstet e një tradite, që për fat të keq ndërpreu jetën për 45 vite, kjo revistë por dhe të tjera që janë në tregun shqiptar qëndrojnë në zgrip të mbijetesës, dhe pse tani flitet për konsiderata institucionale, të drejtuar nga poeti Arjan Leka.

Mjaft numra, special nga autorë shqiptarë e të huaj, në jo pak raste kanë nisur rrugëtimin e parë letrar me këtë revistë: Nr.39 – Dialogu ne Ballkan; 37 – 70 vjet pas Luftës së Dytë; 36 – Sometimes we feel european..; 32 – Shkrimtarët në Luftën e Parë; 20 – Letërsia në Ballkan; 33 – Dossier – disidenca shqiptare: Robert Prifti; 34 – Dossier – disidenca shqiptare: Et'them Haxhiademi; 35 – Amazone – Amazine – autoreet & përkthyeset e tyre; 22 – Avan-tgard…

18 – E ndaluara ne letrat shqiptare; 17 – Liter(natura); 19 – Meta(L)f(L)ora  – fati i lirikes në letërsinë e realizmit socialist; 14 – F(l)uturizmi…

Udhëtimi klasik i kësaj reviste ka krijuar një model letrar në ambicien e zgjerimit natyror të komunitetit letrar, tërheqjes në zona të rrezikuara, dhe në autorë të rezistencës ndaj një letërsie të penguar dhe të ndaluar prej diktaturës komuniste.

Edicionet e Poetekës në numrat e fundit kanë pasur zgjerime tematikash dhe zhanresh, bashkëshoqëruese e ngjarjeve letrare që ende kanë mbetur nënzë.

Duke zënë vend në qoshkun e ideve, Poeteka gardualisht ka kryer detyrën e misionarit rajonal, por dhe më gjerë. Situata letrare e tjetrit është zhvendosur për të perceptuar jo vetëm kulturën, por, duke  njohur nga afër çfarë po ngjet me një letërsi të panjohur?Mjaft autorë ballkanas kanë pasur kontributin e tyre në këtë përfshirje, pse pas edicioneve të Poetekës vullneti letrar ka përjashtuar "shtetin" si të pamundur për të shtigje të kësaj natyre. Të përkthyer në gjuhën shqipe, tashmë kemi kolanën ballkanike tek botimet "Poeteka", autorë të cilët e kanë shkelur Shqipërinë.

Ka ndodhur në këtë areal letrar, ashtu siç e quan Leka, një lloj transfuzioni letrar, autorë të huaj të ardhur në gjuhën shqipe, e shqiptarë të lëvizur në gjuhë respektive. Kjo natyrë është e para në revistat letrare në vend, duke çliruar në 40 kopertina energjinë kulturore, që historikisht ka lënë në stanjacion situatat politike duke u bërë pjesë e rrjetit më të madh të revistave kulturore europiane "Eurozinë", në partneritet me 80 revista letrare me revista dhe institucione që bashkëpunojnë mes tyre pothuaj në të gjitha vendet e europiane.

Teksti përballë, është qoshku i hapësirës së Poetekës ku letërsia në prozë apo poezi ballafaqohet me gjuhën origjinale dhe përkthimin, duke iu dhënë mundësinë përkthyesve të rinj për ta konsideruar këtë mjeshtëri si art, pasuruar me prurje të reja.

Ky vit, ka shënuar pak më herët dhe dhjetëvjetorin e revistës, dhe ballafaqimi mbetet një shtrëngate e pashmangshme për botuesin, sa i takon potencialit dhe mundësisë realizuese. Liria, mitet, totemet e diktaturës, realizmi socialist, shoqëria sot, propaganda, populizmi, kultura masive, europianizmi, pushteti,  shoqëria e spektaklit, depolitizimi, depersonalizmi, nënshtrimi estetik, kundërshtarët, feminizmi…etj fjalë kyçe që shkaktojnë debatin dhe nxisin format e krijimit janë përplasur si përvojë estetike dhe shqyrtimi në botimet e Poetekës, por duke pritur një farë refleksioni dhe jashtë saj, si çështje dite, si çështje retroje dhe shqetësime të së ardhmes.

Rezidencat letrare të ndërtuar si shmangie kufijsh në hyrje, është nga gjurmët e rralla si një autor mbledh kujtime dhe realitete njëkohësisht nga Shqipëria, për të krijuar një mënyrë tradicionale të vështrimit njerëzor, si trashëgimi që padyshim do gjendet në bibliotekën e këtij botimi.

Dhjetë vjet mund të jenë një kapsitje sysh e Zotit, mund të duket sikur ka qenë vetëm dje e gjithë kjo përvojë…Koha shpesh e humbet nocionin për atë që lundron në dete…edhe kur ky ka ngjyrën e letrës dhe shijen e poezisë, por ajo çka mbetet pas është një histori…e cila nuk ka në plan të mbetet në nostalgjinë e së shkuarës. Organizatorët kanë nisur punën dhe përgatitjet si velat e anijes që u shtrinë atëmot, më 2005 –ën.

 

Botohen sonetet e Trebeshinës

 

Në numrin e saj të 40 revista Poeteka ka zbuluar për herë të parë sonetët e panjohura të Kasem Trebeshinës, krijimtari që thuhet se janë shkruar në vitet '50-të

Poezia e Trebeshinës dhe pse bëhet e ditur se ka 18 vëllime të shkruara e tashmë janë dorëshkrim, ka mbetur jashtë antologjive. Vetëm katër prej tyre kanë parë dritën e botimit. Konkretisht vëllimet poetike të botuara janë "Artani dhe Milja", poemë e shkruar në vitin 1959, dhe e botuar në vitin 1961; "Lirika dhe satira" e shkruar në vitet 1937-1944, botuar më 1994; "Polimnia dhe Melpomena", I,II, botuar në Prishtinë, në vitin 2006 dhe "Këngë për Kosovën" poema botuar në 2007. Studiuesit e pranojnë se jehona e këtyre librave nuk është përcjellë dhe janë të pakta studimet për të. Janë konsideruar arsye përjashtimi dhe mospëlqimi me çfarë përfaqëson kjo poezi, duke i parë jashtë kontekstit estetik. Por është deri tani ka qenë të panjohura edhe sonetët e Trebeshinës. Në rubrikën "Kujtesë", no. 40 i revistës Poeteka ka botuar pjesë nga krijimtaria poetike e Kasëm Trebeshines.

Janë Sonetat – një zone letrare pak e njohur dhe pak e studiuar kjo në krijimtarinë e gjerë të këtij autori. Janë 112 soneta të plota dhe 1 sonet i "pambaruar", shkruar mes viteve 1952-1959…

Kasëm TREBESHINA

 

6.

Ja, Hëna po anon nga perëndimi!…

Po dridhen drurët, diç për ne po thonë!

"Ësht' von'! Ësht' von'!…" Dhe s'e pranon mendimi.

"Ësht' von'! Ësht' von'!… Dhe për të keqen tonë!"

Ësht' von', por s'na bën zëmra për t'u ndarë,

pa njëri tjetrin s'jemi ne në botë!…

Un' shoh e shoh… Dhe s'ngopem duke parë!…

Mbi flokt' e tu një rreze Hëne lot!…

"Ësht' von dhe bota kushedi ç'do thonë!…"

dhe drurët mërmërijnë dhe s'thonë gjë!…

Ç'ësht' për të tjerët dashuria jonë?!…

Dhe ç'kan' me ne ?!… Ky hall' i yn' ç'i zë?!

Hajt ikim, ikim!… Dita ka një sy,

me mij' ka nata!… Keq për ne të dy!

 

11.

Tek shkoja anës detit i menduar,

dëgjoja valët… Dridheshin ngadalë.

Kërkoja gjurmët bregut të shkretuar

dhe valët po më flisnin mijë fjalë!…

Ato të kishin par' dhe po më flisnin,

po un' harruar fjalët s'u kuptoja!…

Qëndizma bregut ty po të qëndisnin,

un' shkoja anash, gjurmët po gjurmoja!…

Dhe bregut pash një bluz' që po zbardhonte

Dhe pantalont' e shkturtra porsi djalë!…

Nuk po nxitoja, zëmra po duronte…

Nuk kisha fjal'!… Kërkoji nëpër valë!…

Ne prap harruar bregut të shkretuar,

me valët bashk' drithtuam të malluar!…

 

14.

Kan' rënë ret' malit dashuruar,

si Perëndesha, duan ta rrëmbejnë.

S'arrin atje mendimi krahëshkruar,

se ëndrrat tona, mike, na gënjejnë!…

Më thuaj, ç'kanë retë, shqetësuar,

që malit qetësinë po ia ngrejnë?

I heshtur rri ky mali i qetuar,

nga ret' mbuluar që pushim nuk gjejnë!…

Dhe maj' e lart' e kredhur në mendime,

kur retë ikin, pamjen e çlirojnë,

ku valët treten larg në valëzime,

vështrimin hedh… Së largu e shikojnë!…

Kështu ësht' bota, shpresa pa takime

dhe kryqëzime që kurr s'na bashkojnë!…

 

34.

Nga dashuria, mike, nat' e ditë,

nga që të doja dhe s'të kisha pranë,

un' botën vodha… Me lul' e me dritë,

portretin tënd në vargje bota panë!…

Por tash, e dashur, s'dua krahasime,

s'më duhen yjt', as dhe trëndafila,

portretin tënd e kam në zëmrën time:

aty gjithnjë për ty këndojn' bilbila!

Kush flet më kot aty ku s'e dëgjojnë,

i çmëndur do të quhet padyshim!…

Kush ndjenjat ndan aty ku s'e kuptojnë,

i varfëruar shuhet në trishtim!…

Se fjalët dashurin' ton' s'e tregojnë,

me heshtjen vetëm flasim pambarim!…

 

81.

Akoma plak nuk jam, veç dhe i ri

në këtë mosh' nuk mund të numurohem!…

Një ëndrr' e keqe kur më nxjerr tek ti,

në zgjim mesnate, më bën të tërbohem!…

Por një mendim si gozhd' në mënd më rri…

Kjo rrug' pa rrug'… Aty qëndroj… Tmerrohem!…

Dikush aty do gjendet për çudi!…

Sikur… Nga shpres' e kot' më kot gëzohem!…

Akoma plak nuk jam, veç dhe i ri

nuk jam kështjella n'er' për të ndërtuar!…

Un' fatit i gëzohem përsëri…

Gëzohem për një shpres' të perënduar!…

Dhe zgjimi sjell me vete tirani,

Dhe jeta, si gjithnjë, më ndan nga ti!

 

112.

Dhe dit' e net' që bashk dikur i ndamë,

dhe ëndrr e par' më shpejt se në agim,

dhe puthjet fshehtas, fjalët që nuk thamë,

jan' më të shtrenjta se ky pambarim!…

Sonetat nisa lum' i turbulluar,

nëpër shkëmbejt' goditën me furri,

pastaj e ndalën vrullin e tërbuar

te fush' e gjër', aty ku dole ti!…

Nga vegjëlia nuk i kisha parë

as syt' e kaltër, as flokt' si flori!…

Të pash tashti, por s'jemi si më parë,

O mik' e ëmbël, s'jemi më fëmi!…

Sonetat nisa tjetër të këndoj,

me flokët si flori po i mbaroj!…

 

113.

Ja, syt' më mbyllen!… Gjumi po afrohet!…

Dhe prap më shfaqen yje panumrim!…

Po fle, po fle… Një tjetër ndofta zgjohet!…

Një këng' e re!… Mbarim dhe pambarim!…

……………………………………………………………..

Tiranë

1952 – 1959

15 August 2016

POETEKA + 40 - një histori vetmitare...

POETEKA + 40 - një histori vetmitare 


(fragmente të tekstit nga Ben Andoni & Arian Leka me rastin e botimit të No. të revistës "POETEKA)

...Vetëm keqdashjes, mosvlerësimit dhe padijes nuk i duhet vënë lupë zmadhuese për t'i bërë të dukshme në Shqipëri. Ato i sheh haptasi me sy të lirë, siç mund të vëresh kudo triumfin dhe dhunën e injorancës së veshur me xhaketë, jelek dhe kravatë. 

Në krye të themelimit të një reviste letrare asnjë nuk duket e zorshme, madje ka dyndje dhe eufori. Por më pas vëren se thuajse gjithçka ështe e vrerosur, e helmuar, që të kall të keqtë. Vëren autorët, të rinjtë dhe më të vjetrit që janë të prekur nga i njëjti çregullim: deliri i personalitetit narciz, mitomanisë, arroganca, megalomania dhe krijimin e personalitetit përmes profilit mediatik dhe përbuzjes së skenës që nuk ka në qendër atë vetë. 

- Më pas vëren se "I poeti laureati", që përmend Montale në poezinë "Limonët", të mbuluarit me dafinat që zunë ndryshk mbi metalet e çmimeve letrarë të së kaluarës sonë aspak të ndritur, mbi të cilat vërej se janë rehatuar dhe ndihen mirë pothuajse të gjithë, duke përfshirë vetë autorët, botuesit, botën akademike dhe medien, që i shumëfishon ata që kërkojnë të ruajnë me çdo kusht "terrenet letrare", edhe pse si trashëgim lanë ngecjen në klasicizëm apo modernizëm të vonuar, konformizmin dhe flirtimin me pushtetet... 

- Pastaj mëson se ata që mund të mbështesin një revistë letrare i garantojnë asaj vështirësi dhe mosbesim, por jo mbështetje, sidomos mbërshtetje pa kushte, pa kërkuar "haraç", që nënkupton heshtje, flirt, shërbime... 

- Pas këtyre, dikush që merret me botimin e një periodiku letrare, nuk ndjen më vështirësi, por ndihet i tradhtuar, prej të gjithëve

nga pak. Sigurisht që është përshëndetur dhe do të jetë e mirëpritur sa herë të ofrohen nisma si ato të Ministrisë së Kulturës, që

mbështesin revistave letrare, një prej të cilave është edhe "Poeteka". Veçse ky bashkëpunim nuk mund të jetë i vetmi, nuk

mund të vijë i pakoordinuar me institucionet e edukimit dhe fondet nuk mund të dhurohet pa e vëzhguar dhe ndjekur ecurinë e ndikimin e këtyre revistave mbi krijuesit dhe publikun.(Arian Leka) 

- ...Le të mos tremben dhuruesit. Për të mbajtur një revistë letrare nuk lipsen fonde marramendëse. Siç e ka pikasur editori i revistës "Sodobnost", Evald Flisar, fondi për 60 revista letrare në Slloveni është thuajse sa kostoja e ndërtimit 1 kilometri rruge - jo rrugë tepër moderne dhe jo shumë të gjerë – vetëm me dy korsi. Kjo kosto është thuajse sa paga e dy ushtarëve paqeruajtës në zona konflikti. Në Shqipëri revistat letrare nuk janë 60. Ato numërohen me gishtërinjtë e njërës dorë. 100 metra rrugë do të mjaftonin. Por edhe 10 goma rezervë të makinave të luksit bëjnë punë... (Arian Leka)

____________________

 

"Poeteka" e ka bërë këtë rrugë e vetme prej më shumë se 10 vitesh ekzistencë. Falë orientimit të duhur, por edhe përshtatjes me

nevojat e kohës dhe mbi të gjitha bashkëkohësisë së ideve. Dhe, vërtet, "Poeteka" ka meritën sesi askush e ka drejtuar me tematika prurjen e saj. Në përvjetore të caktuara kemi pasur prurjet e Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore; kemi pasur krahasimin e përkthimeve me origjinalin; të ashtëquajturën: e ndaluara në letërsinë shqipe - dossier Et'hem Haxhiademi, Robert Prifti, Jamarbër Marko, Visar Zhiti, Pano Taçi, Kasëm Trebeshina, Frederik Rreshpja; Fati i avantgardave letrare në globalizëm; Dialog mes fqinjësh në Ballkan; Meta(L)f(L)ora - fati i keq i lirikës në letërsinë e Realizmit Socialist e shumë e shumë tematika të tjera...

- Falë bashkëpunimit të gjerë dhe hapjes pa komplekse, POETEKA ka përfshirë rreth 8 mijë faqe botim dhe mbi 200 autorë, të cilët i kanë dhënë jo vetëm frymëmarrje por edhe gjeografi idesh dhe tematike "Poetekës". Një cak i mirë i saj ishte përfshirja në Eurozine, kurse sot, është vazhdimësia e punës. Kurse sfida mbetet mbijetesa, por më shumë se kaq apeli për krijuesit vendas për bashkëpunim dhe respekt të letërsisë së vendit...

- Mbase duket e thjeshtë, por është krejt e vështirë në mjedisin tonë të vogël, mbushur me gjoks-rrahës, kinse dhe megalomanë

pafund...

- Revista letrare "Poeteka" ka ardhur në ditët e fundit me numrin e saj të 40-të. Një histori e tërë, përgjatë të cilës, ajo ka përcjellë një larmi tematikash, por më shumë se kaq tema-linjash, një risi e këndshme në historinë e revistave letrare. Sot, ajo, është pjesë e EUROZINE, një rrjeti ndërkombëtar European periodikësh kulturorë... (Ben Andoni) 

_____________

 

Artikujt e plotë mund t'i lexoni në "Milosao" 14 gusht 2016

Total Pageviews