Ditën e hënë, 21 Nëntor 2016, në Qendrën Multimediale të UET, Aula Magna, Poeteka, në bashkëpunim me Qendrën për Etikë, Ligj dhe Filozofi të Aplikuar (CELAP, Beograd, Serbi) paraqitën projektin e përbashkët "Out of Sight: Poverty, Rurality, Gender" si dhe përuruan numrin 42 të revistës (dimër 2016.
Projekti ishte pjesë e aktiviteteve të Programit Rajonal për Promovim e Kërkim në Ballkanin Perëndimor, mbështetur nga Agjencia zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), Departamenti Federal i Punëve të Jashtme dhe Universiteti i Freiburg. Aktiviteti ishte konceptuar në tri pjesë, të cilat ndërthureshin me njëra-tjetrën.
Pjesa e parë iu kushtua temave sociale, moskuptieve dhe keqkuptimeve mes fqinjëve në rajon, të drejtat qytetare si dhe aktivizmit në kulturë dhe në politikë, pasqyruar në faqet e revistës "Poeteka" (partnere e Eurozine) përgjatë 5 numrave të botuar në vitin 2016. Kjo pjesë e programit u drejtua nga shkrimtari dhe studiuesi Arian Leka. Gjatë prezantimit të tij ai paraqiti gjendjen e letërsisë shqiptare përballë temave të reja e të mprehta sociale të mbetura jashtë këndvështrimit, të tilla si varfëria, çështjet gjinore, ruralizmi dhe grupet e marginalizuara sociale.
Më pas diskutimin me pjesëmarrësit e vazhdoi përkthyesi dhe gazetari Ben Andoni, që solli në vëmendje të pjesëmarrësve fakte historike të botimit të letërsisë së fqinjëve në kulturat e njëri-tjetrit, veçanërisht të asaj shqiptare, serbe, kroate, maqedonase dhe malazeze, të konsideruara shpesh nga propagandat e tyre si "armik letrar" apo si "letërsi e ndaluar".
Pas kësaj ai vazhdoi me zhvillimet e fundit, duke u ndalur në përpjekjet e botuesve shqiptarë për të ndryshuar gjendjen e botimeve të autorëve të rajonit, duke veçuar mes tyre revistën "Poeteka" dhe "Botimet Poeteka", të cilat që prej 10 viteve e sjellin këtë "letërsi të panjohur" më pranë lexuesit. Për të ilustruar këtë, ai solli rastet e përkthimeve në gjuhën shqipe të autorëve të rajonit si dhe Milutin Bojić, Milorad Pavić, Vasko Popa, Abdulah Sidran, Daša Drndić, Drago Janćar, Tomaz Šalamun, Srdjan Valjarević, Vladimir Arsenijević, Srdjan Srdić, Jasmina Topic, Renato Baretić, Edo Popović, Aleš Debeljak, Enes Karić, Emir Imamović Pirke, Mile Stojić, Ferida Duraković, Faruk Šehić, Senadin Musabegović, Goran Simić, Nikola Madžirov, Kata Kulavkova, Aleko Popov, Georgy Gospodinov etj.
Pjesa e tretë e veprimtarisë iu rezervua autores Jelena Ćeriman, punonjëse e Qendrës për Etikë, Ligjshmëri dhe Filozofi të Aplikuar. Përmes perspektivave dhe qasjeve të saj autorja përdori teknikat multimediale të transmetimit, intervistat e integruara, ditarët e studiuesve nga Kosova dhe Serbia si dhe fotografi të ekspozitës me titull "Jashtë Vëmendjes: Varfëria, Ruraliteti, Gjinia" duke paraqitur kështu për audiencën problematikën e shoqërive në krizë të tejzgjatur. Jo vetëm varfëria e tyre në Serbi dhe Kosovë, por edhe jeta e tyre e margjinalizuar ishte në fokus të të 28 fotografive të përzgjedhura mes qindra të tjerave.
Jelena Ćeriman përcolli qëndrimin se këto qasje, përmes hulumtimit dhe dokumentimit faktik, mund të jenë pikënisja e politikës së dialogut mes vendeve tona, e cila mund të gjejë një mbështetje më të madhe njerëzore dhe institucionale.
Pas kësaj paraqitjeje, pjesëmarrës si Prof. Aleksandër Dhima, Prof. Pandeli Çina, poetët Demir Gjergji dhe Eljan Tanini, i cili ka edhe përvojat e tij në drejtim të fotografimit të realitetit, dialoguan mbi metodat kërkuese, hapat e mëtejshëm për zhvillimin e projektit dhe dobitë e këtij bashkëpunimi. Pjesëmarrës ne aktivitet ishin profesorë të antropologjisë kulturore dhe shkencave të komunikimit, shkrimtarë, gazetarë, përkthyes, studentë të shkencave humane dhe të arteve vizuale, si dhe anëtarë të rrjetit kulturor "Poeteka". Në numrin e fundit të revistët letrare "Poeteka" është botuar një suplement rreth kësaj teme, shoqëruar me foto dhe intervista, nga Milena Bratić, Olga Stojkov, Stara Pazova, Jana Vukoičić, Milica Mitrović.
_______________
Shënimee në vijim nxjerrë nga ditaret e studjuesve, gjatë hulumtimeve të kryera për kërkimet se si funksionojnë sistemet e mbrojtjes sociale në Kosovë dhe në Serbi.
Shënimet, së bashku me disa intervista të marra nga njerëz të zonave të margjinalizuara u paraqitën në një studim të autores Jelena Ćeriman.
Prej kësaj lënde më pas u krijua një ekspozitë me 28 fotografi të bërë nga po këta njerëz të margjinalizuar, nga gra dhe vajza të reja, nga persona me aftësi të kufizuar (përgjithmonë), nga të papunë, banorë të zonave rurale, të mbetur pa përkujdesje shëndetësore apo sociale, pa siguri në të jetuar si pa arsimmin formal. Të gjithë këta njerëz që për sistemin ekzistojnë vetëm si numra, sollën foto të jetës dhe të komuniteteve që përfaqësojnë.
Shënime nga ditarët e studiuesve:
"Ky lloj njeriu që intervistova ishte paksa i vështirë për t'u gjetur, duke pasur parasysh se shtëpia në të cilën ajo jeton është në një vrimë aspak e dukshme nga rruga kryesore. Pasi e takuam ajo më shpjegoi se jetonte në një kasolle në pronësi të komunës dhe se atje jetonin edhe shumë refugjatë të tjerë. Kur hyra, takova nënën e saj, e cila më përshëndeti shkurt dhe doli menjëherë. E intervistuara më tha më pas se atë ditë kishin pasur një grindje dhe nuk kishin folur me njëra-tjetrën. Sapo hyra në shtëpi ndjeva erën e mykut dhe igrasinë, por përtej kësaj, hapësira ku ato jetonin ishte e rregullt dhe e pastër, edhe pse ajo shtëpi është një shtëpi shumë e vogël. Intervista kaloi pa ndërprerje, e intervistuara ime ishte shumë e qetë dhe bisedoi sinqerisht për gjithçka."
"Kur hyra në shtëpinë e njeriut që do të intervistoja ndjeva një erë të pakëndshme, si një ushqim i prishur ose diçka të tillë. Sapo hyra në dhomën e ndenjjes, pashë se mobiljet ishin shumë të vjetra, se ata kishin vetëm një divan dhe një tryezë me më pak karrige se sa ishin njerëz të pranishëm në dhomë (...) Intervista ishte mjaft e vështirë për shkak se e vështirë ishte historia e jetës së tyre. Gjatë gjithë kohës unë mendoja mbi erën e pakëndshme, se sa nxehtë ishte brenda dhe insektet e panumrëta e të shumëllojshëm që fluturonin vazhdimisht përreth."
Fotoekspozitë dhe intervista:
Milena Bratić, "Pritshmëritë e paplotësuara", Sombor, Serbia, 2015
"Mendova se si t'ia paraqisja çështjen time, por befas më goditi ideja për ta fotografuar pamjen e një libreze pune të paplotësuar, me asnjë të dhënë punësimi në të. Unë kam një diplomë kolegji, kam vetëm një vit përvojë pune dhe jam gati 30 vjeç. (...) Një person me paaftësi, aq shumë i arsimuar dhe që nuk ka punë, dua të them se nuk ka asnjë punë dhe që shqetësohet për të më ndihmuar mua... (...) Unë kam shumë çertifikata, kam dëshmi të shumëllojshme mbi zotësitë e mia si dhe një arsimim të gjerë, le të themi, por unë rri në shtëpi duke u kujdesur për veten, vetëm unë e di se si e bëj këtë, dhe kjo është keqardhja më e madhe që kam në zemrën time."
Olga Stojkov "Biçikletë", Stara Pazova, Serbia, 2015
"Unë jam i vjetër tashmë, kam lindur në vitin 1959 dhe është shumë e vështirë për mua që të eci. Dhe jam gjithashtu i sëmurë nga zemra dhe lodhem shpejt. Lodhem kur ngas biçikletën por, edhe në qoftë se eci, këmbët e mia lëndohen aq shumë. (...) Unë do e vlerësoja shumë, për shembull, nëse dikush do të kishte një biçikletë të hedhur dikun përreth dhe, në qoftë se ata duan të ndihmojnë, duhet vetëm të më dërgojnë një biçikletë. E mirë, sepse kam nevojë për të. Dyqani dhe varrezat janë shumë larg prej këtu, unë nuk mund të eci në distanca të gjata dhe, e treta, krahu im i djathtë është i thyer e mua nuk më lejohet të mbaj pesha në dorë. A, po, biçikleta do të thotë shumë për mua, sepse ajo më ndihmon, mbart pesha, kështu që kur të shkoj për te varrezat do të kem vënë edhe një shat në të, ndonjë grabujë, ajo është gjithashtu e rëndë dhe po ashtu, gruan që sjell ushqim në varreza e që më dha edhe mua pak. Kam nevojë ta fus në qese ushqimin dhe kam vënë edhe një fshesë për të pastruar rreth varrit dhe gjëra të tjera si kjo ... Biçikleta më ndihmon shumë."
Jana Vukoičić "Mungesa e ujit", Mitrovicë, Kosovë 2016
"Ne kemi nevojë për furnizim më të rregullt me ujë për familjen, bujqësinë... E pra, sepse ne jetojmë në fshat, në fshat dhe ne duhet të kemi shumë ujë, por sot askush nuk e ka atë këtu ... "
Përktheu nga angishtja Silvana Leka
______________
* The text is a result of the project „Out of Sight: Poverty, Rurality, Gender", implemented within the RRPP programme framework.
The RRPP promotes social science research in the Western Balkans (Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Macedonia, Montenegro and Serbia). Social science research aids in the understanding of the specific reform needs of countries in the region and in identifying the long-term implications of policy choices. Researchers receive support through research grants, methodological and thematic trainings as well as opportunities for regional and international networking and mentoring. The RRPP is coordinated and operated by the Interfaculty Institute for Central and Eastern Europe (IICEE) at the University of Fribourg (Switzerland). The programme is fully funded by the Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC), Federal Department of Foreign Affairs.
