Dorian Steinhoff: Të krijosh fatin e shkrimtarit
Është 30 vjeç dhe është një prej shkrimtarëve të rinj premtues në Gjermani. Pas përkthimit të librit të parë në shqip, Dorian Steinhoff rrëfen se ç'do të thotë të jetosh duke fituar të ardhura vetëm si shkrimtar dhe cila është rruga e një të riu për të tërhequr drejt vetes projektorët e vëmendjes së botës letrare. Ai ka tërhequr jo pak vëmendje. I ka impresionuar kritikët letrarë qysh me librin e tij të parë.
Nga Suadela Balliu
Photo Courtesy: Marco Piecuch
Mund të thuhet se ai është nga ato raste suksesi të njerëzve që e kanë braktisur shkollën. E dinte se studimet në Drejtësi, Filozofi dhe Letërsi, nuk do i jepnin një të ardhme të sigurt.
Të vetmen siguri ia jepte dëshira e tij e madhe për t'u bërë shkrimtar. Dhe hapat e parë kish nisur t'i hidhte në ato vite si student, me poezinë slam. Mes performancave dhe orëve të leksionit, do të zgjidhte të mungonte tek e dyta. Intuita dhe fati i treguan që nuk e kishte menduar gabim. Një çmim i rëndësishëm letrar do e dërgonte në artikuj gazetash e do të ishin pikërisht ato pasqyrime në shtyp që nuk do i shpëtonin syve të vëmendshëm të gjuajtësve të talenteve të rinj. Kështu u njoh me botuesin e tij dhe tregimet më pas u bënë libër, një përmbledhje tregimesh të titulluar "Drita e Flakës në Fytyrat tona". Në shqip vjen me përkthimin e Sokol Micit dhe logos së Botimeve "Poeteka". I gjendur në Tiranë prej javës së fundit të shtatorit, fillimisht si pjesëmarrës në festivalin "DadaEast-DadaDays" dhe më pas si fitues i Rezidencës letrare Tirana in between", organizuar nga Poeteka në bashkëpunim me Ambasadën e Republikës Federale të Gjermanisë në Shqipëri, ai është pjesë e aktiviteteve kulturore të Tetorit gjerman.
Tetori sigurisht që është më i ngrohtë në Tiranë se në vendin e lindjes dhe mikpritja e bën të ndihet mirë, po ashtu edhe takimet me të rinjtë dhe organizimi i workshop-it me gjimnazistët e Sami Frashërit mbi poezinë slam. Ditët e tij kryesisht të kushtuara procesit të të shkruarit kanë qenë gjithaq të mbushura edhe me aktivitete; përveç leximeve gjatë mbrëmjet të festivalit ndërkombëtar të letërsisë "Poeteka" , ai do lexojë për publikun ditën e enjte, më 19 tetor në sallën e Teatrit Metropol, ku edhe do të promovohet libri i tij në shqip, si edhe do udhëtojë drejt Shkodrës ku do të lexojë edhe për publikun shkodran në Qendrën Rinore "Arka".
Në këtë intervistë ai rrëfen se ç'do të thotë të jetosh duke fituar të ardhura vetëm si shkrimtar dhe cila është rruga e një të riu për të tërhequr drejt vetes projektorët e vëmendjes së botës letrare. Ai ka tërhequr jo pak vëmendje. I ka impresionuar kritikët letrarë me librin e tij të parë. Në tregimet e tij ai tregon për rastësinë, që aq shpesh vendos në jetët tona, për ngatërresa të vogla dhe të mëdha, për disfata, momente kulmore dhe ato të veçanta.
E keni nisur rrugëtimin në letërsi me poezi, apo jo?
Po, me Poezinë Slam dhe me prozë të shkurtër për t'u performuar në skenë.
Fakti që i keni performuar para publikut poezitë a ju ka bërë disi aktor? E kam fjalën në mënyrën e të interpretuarit slam…
Ti krijon diçka. Kjo të bën krijuesin e saj. Është një lloj tjetër aktrimi, pasi ti e sjell në jetë, jo thjesht e mbush.
Poezia juaj slam rreth cilave tema sillej? A kishte politikë brenda tyre, revoltë, protestë?
Ah, ka kaluar shumë kohë prej atëherë… Mendoj se ishin histori gazmore të mbushura plot me atmosferë letrare, me qëllimin e qartë për të argëtuar audiencën. Jam përpjekur të jem argëtues dhe të kaloj një mesazh të qartë me secilin tekst dhe temat ishin prej jetës së përditshme.
Po më pas, menduat se duhet të shkruanit diçka më të madhe?
Po pak a shumë. Doja të rrëfeja histori. Në poezinë slam je pak i kufizuar prej kohëzgjatjes. Rregullat e saj të japin kohë vetëm pesë minuta dhe mendova se historitë që doja të rrëfeja ishin më të gjata se kaq. Mendoj se ishte një përvojë e natyrshme dhe një zhvillim i natyrshëm ku tregimet e mia u bënë më të gjata. Aplikova për disa çmime dhe fitova një prej tyre dhe botuesi im gjerman më dërgoi një e-mail, duke më thënë se kishte lexuar në gazetë që kisha fituar një çmim të njohur dhe më kërkoi më shumë e më shumë tekste…dhe kështu vendosëm të bënim një libër me tregime.
A mendoni se ishte pak fat takimi me botuesin, pasi ju kishte lexuar në gazetë?
Mendoj se shkrimtari duhet ta bëjë vetë fatin e tij. Varet nëse je në gjendje të krijosh vëmendje publike rreth vetes. Nëse e bën këtë, do të gjesh patjetër një botues. Është një lloj ekonomie vëmendjeje. Nëse krijon vëmendje rreth vetes, merr çmime e kështu shkon pastaj. Në këtë mënyrë, po, pata fat ama kam punuar për atë fat.
Po më pas si erdhi libri? A i kishit shkruar përpara se të kontaktonit me botuesin tregimet apo i shkruat një nga një më pas derisa menduat që përmbledhja ishte e plotë?
Kur më kontaktoi botuesi në fillim, kisha tri tregime të përfunduara. Pastaj botuesi u bë kërkues dhe pritshmëritë ishin të mëdha e kështu shkrova dy të tjera, me qëllimin e qartë për të pasur një përmbledhje tregimesh.
Drita e Flakës në fytyrat tona, përse ky titull?
Ky titull ka dalë nga një prej tregimeve. Është tregimi i dytë, i titulluar "Ujë". Kemi pasur një diskutim të gjatë për titullin. Ishte një lloj beteje, sepse duhet të gjenim pikën e lidhjes me të gjitha tregimet dhe botuesi doli me këtë ide dhe ishte shumë entuziast. Atëherë isha pak skeptik, por na u desh të vendosnim, sepse shtëpia botuese do të botonte katalogun e sezonit të ri. Mendoj se është titull i mirë dhe një pikë lidhjeje me të gjitha historitë aty brenda. Mund të ulesh rreth një zjarri ku këndohet, luhet në kitarë, çlodhesh, por gjithaq e ke flakën në fytyrë kur qëndron përpara zjarrit. Kjo është atmosfera e të gjitha historive.
Personazhet e tregimeve të tu janë njerëz të zakonshëm, të rinj, nga jeta e përditshme. Deshët të sillnit përvojën tuaj vetjake në këtë përmbledhje?
Jo drejtpërdrejt. Mendoj se nëse shkruan një libër, gënjen. Dhe është shumë e vështirë të gënjesh, nëse nuk e di të vërtetën. Nuk mund të shkruash për gjërat që nuk di. Mendoj se pjesën më të madhe të ndjenjave të personazheve i kam përjetuar. Nuk i kam përjetuar në të njëjtat situata, por i kam ndjerë. Kështu mendova të sajoj situata për të vendosur ato ndjenja që kisha e për t'i përshkruar përmes tyre. Kjo ka qenë mënyrë e zhvillimit të personazheve dhe historive në libër.
Kur shkruani, a keni në mendje një brez të ri lexuesish?
Jo, nuk kam target grup. Nëse do të mendoj për target grup do të dëmtoja të shkruarit tim. Çdo lexues do ta kuptonte këtë dhe kjo ngjall dyshime, bëhesh i dyshimtë dhe nuk dua këtë kur shkruaj. Dua të më besojnë. Historitë e mia duhet të besohen, personazhet duhet të besohen. Kjo nuk është e mundur kur shkruan për grupe specifike lexuesish. Nuk funksion për letërsinë fiction.
"Dorian Steinhoff ka dy kërkesa në lidhje me një tekst: A është shkruar mirë? Dhe a më prek?", shkruan Teresa Meis nga Titel Magazine. A janë këto shqetësimet më të mëdha që keni si shkrimtar? Ndonjëherë të krijohet përshtypja se shkrimtarët shqetësohen ekskluzivisht për stilin e të shkruarit…
Kjo më shqetëson si lexues. Dua të prekem dhe dua të jetë i shkruar mirë dhe kjo nuk do të thotë se është e mbushur me metafora të pasura të një shkrimtari egocentrik. Mendoj se nëse është i vërtetë, nëse fjalët janë të vërteta, janë të duhurat … dhe kur janë kështu mbërthehem prej një libri. Sigurisht që edhe unë jam egocentrik, sepse ndryshe nuk do të isha shkrimtar. Mendoj se e rëndësishmja është që lexuesi të mund të gjejë gjithçka në një histori të shkruar, por ai nuk duhet të detyrohet të gjejë gjithçka. Duhet të ndodhë natyrshëm si një efekt i përvojës vetjake të leximit dhe jo si e detyruar prej gjuhës, prej shkrimtarit.
Ju gjithashtu jeni i angazhuar me workshopedhe seminare rreth shkrimit krijues. Si është përvoja me të rinjtë, që duan të shkruajnë dhe të zhvillojnë kreativitetin e tyre?
Puna me ta më jep besim te vetja. Sepse shoh që ata munden dhe janë të zotët që të shprehen përmes letërsisë dhe të rrëfejnë histori dhe të rrëfesh histori do të thotë të kuptosh gjëra. Njerëzit duhet të kuptojnë veten dhe të tjerët, kjo është diçka që bashkon dhe për mua është një punë shumë e këndshme. Jam gjithnjë kureshtar se kë do të njoh se çfarë mendojnë të rinjtë rreth vetes e rreth botës. Është e këndshme për mua. Është përmbushëse, e shoh si një gjë të mirë që bëj për ta dhe për vete.
A patët të njëjtën ndjesi edhe me nxënësit shqiptarë në gjimnazin Sami Frashëri?
Nxënësit shqiptarë janë të ndryshëm nga ata gjermanë, ka diferenca edhe në Gjermani, por shpesh ndiej kur shkoj në një klasë dhe të gjithë kanë një vështrim sikur të thonë: "E ç'do na thuash, shkrimtar? Janë gjithnjë të mërzitur, të vetëkënaqur… të pasigurt për situatën sociale. Nxënësit shqiptarë ishin më të interesuar. Donin të mësonin diçka dhe donin të përfaqësonin veten me qëllimin për të bërë jetët më të mira për ta, për të ardhmen. Kanë synime për jetën. Pas prezantimit fola me një vajzë që fitoi konkursin bashkë me një shoqe dhe po mendonte të studionte arkitekturë në Universitetin e Arteve në Berlin. Kanë synime dhe punojnë për to. Të rinjtë në Gjermani, shumë prej tyre, janë: "Eh nuk e di ç'do bëj! Do e shohim! Mbase im atë do të më gjejë një punë!" Ka të bëjë me përmirësimin social dhe kuptova se të rinjtë shqiptarë po luftojnë për të.
Kur nisët të shkruanit prozë, a e patë si një nivel tjetër ku kaluat, të kreativitetit tuaj?
Mbase ishte, por nuk e ka përjetuar në atë mënyrë. Ishte si një zhvillim organik.
Pra nuk e keni ndjerë ndryshimin e kalimit prej poezisë në prozë?
Në të vërtetë, jo. Sepse mendoj se qëllimi, edhe në poezi, ka qenë gjithnjë për të rrëfyer një histori. Ka të bëjë me rrëfimin. Thjesht këmbeva formë, por qëllimi ishte i njëjtë.
A po e planifikoni librin e radhës?
Po punoj në fakt, edhe këtu në Tiranë. Po e përdor këtë kohë në Rezidencë për t'u përqendruar në të shkruar. Do të jetë një roman. Mërzitem shumë shpejt dhe kam nevojë për forma të reja për t'u shprehur, për mjete të reja, që të më mbajnë të motivuar.
A jeni i motivuar mjaftueshëm për romanin?
Duhet ta detyroj vetën shumë që të ulem e të shkruaj. Idenë për romanin e kam pasur tri vite të shkuara dhe kam tre vjet që punoj për të, pa shkruar qoftë edhe një fjali. Por gjatë kësaj kohe kam bërë punë kërkimore, lexime, kam kërkuar një formë për ta rrëfyer. E para që duhet menduar është forma. Kush e rrëfen historinë, kush aktron në të, cili është stili i të shkruarit? A do të jetë në vetë të parë, a do të shkruhet në zhargon, si do të jetë tonaliteti i narratorit? Mund të nis të shkruaj vetëm pasi këto pyetje të kenë marrë përgjigje dhe më janë dashur tre vjet.
Gjatë këtyre tri viteve keni përfunduar librin me tregime?
Jo, ka qenë më parë. Libri është botuar më 2013 –ën. Ideja për romanin më ka ardhur pak më vonë, një muaj më pas. Ideja erdhi nga disa tregime që shkrova për një stacion radiofonik. Po mendoja mbi temat dhe pashë që nuk kisha përfunduar, se kishte shumë gjëra që mund të zhvilloja dhe t'i parashtroja në tekste më të gjata.
Si është të jesh një shkrimtari i ri? Të arrish sukses, të kesh një libër të botuar, në këtë moshë të re?
Është fantastike. Kam qenë me fat që kam fituar çmimin letrar dhe jam me fat që para dy ditësh kam përkthimin e parë të librit… Jam shkrimtar me çmime të fituara dhe i përkthyer! Jam shumë mirënjohës dhe me fat për këtë mundësi, për të qenë në Tiranë dhe për të bërë këtë lloj jete. Të mos kesh një punë të vërtetë dhe të jetosh me të shkruarit dhe është një dhuratë për mua. Kur shoh veten pas në kohë, gjatë universitetit nuk isha i sigurt se ç'do të bëja dhe kisha ndjenja pakënaqësie rreth mundësive që kisha pasur në jetë. Mundësia e të qenit një shkrimtar erdhi si një shpëtim dhe një dhuratë e madhe dhe them se gjeta gjënë e duhur për të bërë me jetën time. Kjo është e rëndësishme për t'u thënë për një jetë të përmbushur.
Tani po mendoni se ishte e shkruar të ishit shkrimtar?
Është pak kitschy për ta thënë këtë. E vërtetë në një farë mënyre , por gjithashtu them se e kam shpikur vetë. Kam gjetur një temë për të shpikur veten. Ky do të ishte përkufizimi më i saktë.
Tregimi i parë "Banda e mashetave" , është interesante që si gjerman keni shkruar një tregim mbi një komunitet të madh si ai turk në Gjermani. A keni jetuar në një lagje multikulturore?
Po jetoj në një lagje mutikulturore në Këln, në Kolpstrasse që nëse ecën në të, të duket vetja sikur je në Stamboll, duket si e pushtuar nga dyqanet, restorantet, argjendaritë, berberhanet… turke. Kemi një komunitet të madh turk në Gjermani dhe kjo nuk është situatë e panjohur për mua.
Në një farë mënyrë ju sillni Gjermaninë e ditëve të sotme…
Po mendoj se e tashmja është diçka që e kuptojmë më së paku. Kemi pritshmëri për të ardhmen, kujtime për të shkuarën, por e tashmja ikën shpejt e bëhet e shkuar. Kam dashur që me të shkruarit tim të ndreq diçka rreth së tashmes në letërsi. Jam i lumtur që e thoni këtë.
A është e vështirë të shkruash tregime të shkurtra? Të përqendrosh mesazhin në pak faqe?
Po edhe jo. Kur isha duke shkruar tregimet e shkurtra mendoj se nuk isha në gjendje të shkruaja një roman, një roman të mirë. Mbase një roman që do të ishte një tregim i shkurtër i fryrë. Ajo çka ndodh me shkrimtarët e rinj është se botuesit u thonë: "Oh ju lutemi, mjaft me tregime, nuk shiten, duam romane!" Dhe ata shkruajnë romane që janë mesatare. Por unë nuk doja. Doja të ishin tregime të shkurtra dhe kur të isha gati do të shkruaja një roman. Ishte një zhvillim organik dhe nuk ishte e vështirë t'i mpakja temat apo çështjet që trajtoja në tregime.
A është e vështirë për shkrimtarë e rinj t'i thonë JO presionit të botuesve?
Për pjesën me të madhe të shkrimtarëve është. Nëse sheh çfarë botohet çdo vit në Gjermani, romane dhe romane dhe romane. Ndërsa lexon e ndjen që prej fillimit se projekti ka qenë një përmbledhje tregimesh. Shpesh. Ata shkruajnë një roman sepse dikush ua ka kërkuar.
Dhe pastaj dalin ato romane. Kështu funksionon, kryesisht. Tërheq vëmendjen, ke një agjenci, një botues, shkruan 30-40 faqe, shkruan një ekspoze, pastaj të thonë të bësh kontratë dhe në momentin kur firmos merr paradhënie. Ato pàra që vijnë përpara janë si një lloj basti dhe siç janë bastet jo gjithnjë fiton dhe kur nuk fiton shtëpia botuese të thotë: "Herës tjetër do të keni më pak paradhënie ose nuk do ju botojmë një libër të dytë".
Mendoj se nuk është mënyrë e natyrshme për të zhvilluar një lexues në rritje, për veten. Duhet të punosh, të përmirësosh të shkruarit, të tërheqësh vëmendjen, të bëhesh i njohur . Kjo kërkon kohë. Duhet të shkruash një libër, një të dytë e mbase i treti do të jetë sukses në shitje. Mund të bësh workshope, të marrësh mbështetje nga fonde të ndryshme, është një lloj strategjie. Shumica e shkrimtarëve të rinj ose janë egocentrik ose nuk janë të edukuar në të menduarit e biznesit dhe mendoj se po të shkruajnë një roman më pas do të bëhen të famshëm. Dua ta bëj ndryshe. Dhe në vitet e fundit më ka funksionuar. Le të shohim!
Pra, duhet t'i mbash sytë e veshët hapur për mundësitë. Shkrimtari nuk i ngjet më atij portretizimit si njeriu i izoluar, që shkruan dhe nuk interesohet se çfarë ndodh në botë?
Po edhe jo. Është punë më sezone. Ndonjëherë ndihem si fermer. Më duket sikur kujdesem që të mbjellat të rriten e më pas t'i korr e t'i nxjerr në treg për t'i shitur. Procesi i të shkruarit është proces i izoluar, parapëlqej shtëpinë time, më duhet një vend privat për të shkruar, për të parë se si duken personazhet e mia në pasqyrë, si do të vijojë narracioni… Është proces i dhimbshëm, por më pëlqen vetja kur shkruaj.
Ndiheni i zbrazët pasi keni përfunduar një libër?
Pas këtij libri, po. Ndihesh si një pastë dhëmbësh e shtrydhur, e lënë vetëm, bosh… Tamam ashtu, si një pastë dhëmbësh. Sepse ti mbledh për një kohë të gjatë tema, fjali, fjalë… dhe më pas i nxjerr nga vetja. Më duket vetja si i shtrydhur. E shtrydh veten dhe kështu mbetem i zbrazur, por më pas nis një proces i ri kreativ duke u mbushur me shënime, me citime…
Kush është kush
Dorian Steinhoff, lindur në vitin 1985 në Bon, është autor dhe mediator letrar. Ai shkruan, lexon përpara audiencave, me kërkesë të universiteteve, institucioneve të lira kulturore shkollave, universiteteve. Ai moderon letërsinë dhe proceset letrare, organizon dhe mban workshop-e dhe seminare në lidhje me temat e të shkruarit krijues, të slam-poetry dhe poetikën në përgjithësi. Për punën e tij është nderuar me shumë çmime. Botimi i tij fundit është një vëllim me tregime me titull "Drita e flakëve në fytyrat tona" (DAS LICHT DER FLAMMEN AUF UNSEREN GESICHTERN), një vëllim me tregime, botuar në gjermanisht nga shtëpia botuese "Mairisch Verlag". Në gjuhën shqipe kjo vepër vjen e botuar nga "Botimet Poeteka", përkthyer nga Sokol Mici.
Vlerësime mbi veprën e Dorian Steinhoff
"Kushdo që vlerëson veprat e Alice Munro, duhet të lexojë Dorian Steinhoff".
(Alain-Claude Sulzer, Basler Zeitung)
"Tregimet e tij janë shkruar aq mirë dhe në mënyrë intriguese, saqë do humbitnit dhe stacionin ku do zbrisnit nga autobusi, vetëm e vetëm për t'i mbaruar".
(Christoph Gurk, Bayerischer Rundfunk)
"Dorian Steinhoff ka aftësinë për të na kuptuar ne, njerëzorët, dhe për t'i përkthyer në letërsi veprat dhe bisedat tona në një mënyrë të atillë sa na bën të dukemi se ia vlen të na duan."
(Nora Gomringer, Winner of the Bachmann-award 2015)
http://www.mapo.al/2016/10/dorian-steinhoff-te-krijosh-fatin-e-shkrimtarit/1
