NOVOSTI - revista javore kroate me qendër në Zagreb - botoi intervistën me titullin "Ne e kthyem detin në përbindësh": një bashkëbisedim i gjerë mes shkrimtarit Arian Leka dhe kritikut të njohur letrar Đorđe Krajišnik. Temat e eksodit, braktisja e sotme e vendit, literatura e Ballkanit dhe rikthimi në "letërsinë me porosi", marrëdhënia historike dhe e re e shqiptarëve me detin, temat dhe zhanret letrare, vendi dhe roli i muzikës në krijimtarinë e Arian Lekës etj., janë disa nga temat e dialogut.
..."Deti është i gjerë dhe horizontal, ndërsa njeriu është vertikal, si një pikëçuditëse përballë tij, vëzhguesi, që e admiron teksa deti rri shtrirë...
...Ballkanasit po vrapojnë, njëlloj si personazhet e folklorit, sërish pas fatit hipotetik, drejt "kismetit" të tyre. Ekziston ndjesia se vendet tona funksionojnë si reparte urgjence apo si njësi të ndihmës së shpejtë për nevojat utilitare të vendeve të Europës Perëndimore. Duket sikur diçka i dëbon njerëzit nga vendet e tyre. Kjo çrrënjosje shndërron jo vetëm jetët e njerëzve që ikin, por gjithë shoqërinë...
...Gjithçka është eksod. Lindja është një eksod. Vdekja është eksod. Edhe imagjinata është eksod. Eksodi është një konstantja. Eksod nga shtëpia. Eksod nga dashuria. Eksod nga kujtesa. Eksod nga profesionet. Shqiptarët janë prekur thellësisht nga kjo furi eksodesh, lëshimesh të vendit. Rrallë ka ndodhur që të rrëmbehet një flotë e tërë e kjo flotë të marrë me vete gjysmën e një kombi, për ta larguar atë me anije nga vendi i tij, siç ndodhi mes viteve 1991-1992...
...Pena është më e fuqishme se shpata, thotë proverbi. Le të jemi realistë. Pushteti i shkrimtarit si "ligjvënësi i panjohur i botës" ka humbur. Shkrimtari e shndërroi veten në një lloj "kleri letrar", pjesë e liturgjisë librore, e spektaklit të vetëpromovimit dhe procesioneve mediatike. Diktaturat prodhuar shkrimtarë. Sot shkrimtarët prodhohen nga shteti, mediat dhe tregu i porosisë. Shndërrimi i penës në shpatë solli pasoja të rënda për ne. Nuk po gjykoj, por është më e lehtë ta kthesh penën në shpatë sesa shpatën në penë. Nuk kishim fatin ta kishim edhe ne një Miroslav Krlezha, apo një si Danilo Kish, që u vetëndëshkua me "eksod të brendshëm" për të mos e kthyer penën në armë, shkrintarët tanë u rekrutuan, u thirrën nën armë, shërbejnë edhe sot...
...Nuk kam një vend të posaçëm ku shkruaj, sepse nuk më pëlqen të kem. Madje më bezdis fjala "studio". "Studioja ime krijuese" e vetme ishte kabina e anijes "Iliria", ku gjatë punës në lundrim, ku shkrua libri i parë, më 1994, aty ishte edhe e para dhe e fundit bibliotekë lundruese. Ngaqë m'u dha herët, mrekullia nuk u përsërit kurrë. Shkruaj ku dua, zakonisht në vende të zakonshme të shtëpisë ku jetoj, në disa qoshka në Tiranë – gjysmë kafene, gjysmë bibliotekë, që ofrojnë heshtje relative, si një sallë koncertesh ku, veç muzikës, dëgjon një kollë, një fjali të murmuritur ose zhurmën e dikujt që lë koncertin në mes. I kushtoj vëmendje gjuhës, shmang "fjalët arkeologjike", që pengojnë komunikimin me bashkëkohësit. Ndërthur zhanret letrare, prozë me parametrat e poezisë. Koha ime e preferuar e punës është afër mesnatës, ora që kthen natën drejt ditës, siç kthehet një faqe libri....
...Orkestra është një shoqëri instrumentesh. Të mëson se ku e ke vendin dhe cila është koha jote. Orkestra të bën të kuptosh se kur mund të jesh solist, kur duhet të shkrihesh në një zë me korin dhe kur duhet të heshtësh e të bëhesh dëgjues, madje të duartrokasësh suksesin e të tjerëve. Orkestra është një metaforë e pashpërdoruar për njeriun, për jetën e tij. Edhe termat në italisht poshtë pentagramit nuk janë "tempo muzikore", siç duken: mund të lexohen propozime për mënyra jetese, si të jetosh, sugjerime se mund të jetohet në gjendje "a piacere" – jeto për qejfin tënd, "tempo comodo" – jeto me ritëm të qetë, "con fuoco" – jeto me pasion, "adagio" - jeto ngadaltë dhe madhërisht, "tempo andante" - jeto pa ngut, me hap njerëzor, "allegro ma non troppo" - gëzo, por jo shumë, "allegro vivace" - jeto gëzueshëm, "ritardando" – ngadalëso nga pak ritmin e të jetuarit, sikur të këshillon...
...Të kuptuarit e fqinjëve është e rëndësishme për mua si lexues, dhe si autor, por kam mësuar: nga syri i të huajit mos prit shumë. Ballkanasit e kanë mjeshtri t shohin Veten si Gulliverin gjigant dhe Tjetrin si Guliveri xhuxh. Shumë shkrimtarë nga rajoni, duke përfshirë edhe shqiptarë, kërkuan famë të shpejtë dhe prodhuan vepra "à la carte", duke rikthyer në kujtesë "letërsinë me porosi", kitsch-in ballkanik, një shumëfishim të stereotipeve të formuara nga presionet tregtare. Gjithë sa prodhuan ishite një Disneyland ballkanas i temave të porositura të tmerrit, trafikimeve, "çudive" të komunizmit dhe i luftërave, që magjepsin lexuesin e huaj ...
https://www.portalnovosti.com/arian-leka-more-smo-pretvorili-u-cudoviste?fbclid=IwY2xjawJTxH5leHRuA2FlbQIxMQABHTpgdXJUb7krf3LqmbI_9LSqf8k3rrWrpQQw7KxdMcNk-lhxRcUpIK1geQ_aem_wTodvHWumSzoKycbFlQWUA
...Ballkanasit po vrapojnë, njëlloj si personazhet e folklorit, sërish pas fatit hipotetik, drejt "kismetit" të tyre. Ekziston ndjesia se vendet tona funksionojnë si reparte urgjence apo si njësi të ndihmës së shpejtë për nevojat utilitare të vendeve të Europës Perëndimore. Duket sikur diçka i dëbon njerëzit nga vendet e tyre. Kjo çrrënjosje shndërron jo vetëm jetët e njerëzve që ikin, por gjithë shoqërinë...
...Gjithçka është eksod. Lindja është një eksod. Vdekja është eksod. Edhe imagjinata është eksod. Eksodi është një konstantja. Eksod nga shtëpia. Eksod nga dashuria. Eksod nga kujtesa. Eksod nga profesionet. Shqiptarët janë prekur thellësisht nga kjo furi eksodesh, lëshimesh të vendit. Rrallë ka ndodhur që të rrëmbehet një flotë e tërë e kjo flotë të marrë me vete gjysmën e një kombi, për ta larguar atë me anije nga vendi i tij, siç ndodhi mes viteve 1991-1992...
...Pena është më e fuqishme se shpata, thotë proverbi. Le të jemi realistë. Pushteti i shkrimtarit si "ligjvënësi i panjohur i botës" ka humbur. Shkrimtari e shndërroi veten në një lloj "kleri letrar", pjesë e liturgjisë librore, e spektaklit të vetëpromovimit dhe procesioneve mediatike. Diktaturat prodhuar shkrimtarë. Sot shkrimtarët prodhohen nga shteti, mediat dhe tregu i porosisë. Shndërrimi i penës në shpatë solli pasoja të rënda për ne. Nuk po gjykoj, por është më e lehtë ta kthesh penën në shpatë sesa shpatën në penë. Nuk kishim fatin ta kishim edhe ne një Miroslav Krlezha, apo një si Danilo Kish, që u vetëndëshkua me "eksod të brendshëm" për të mos e kthyer penën në armë, shkrintarët tanë u rekrutuan, u thirrën nën armë, shërbejnë edhe sot...
...Nuk kam një vend të posaçëm ku shkruaj, sepse nuk më pëlqen të kem. Madje më bezdis fjala "studio". "Studioja ime krijuese" e vetme ishte kabina e anijes "Iliria", ku gjatë punës në lundrim, ku shkrua libri i parë, më 1994, aty ishte edhe e para dhe e fundit bibliotekë lundruese. Ngaqë m'u dha herët, mrekullia nuk u përsërit kurrë. Shkruaj ku dua, zakonisht në vende të zakonshme të shtëpisë ku jetoj, në disa qoshka në Tiranë – gjysmë kafene, gjysmë bibliotekë, që ofrojnë heshtje relative, si një sallë koncertesh ku, veç muzikës, dëgjon një kollë, një fjali të murmuritur ose zhurmën e dikujt që lë koncertin në mes. I kushtoj vëmendje gjuhës, shmang "fjalët arkeologjike", që pengojnë komunikimin me bashkëkohësit. Ndërthur zhanret letrare, prozë me parametrat e poezisë. Koha ime e preferuar e punës është afër mesnatës, ora që kthen natën drejt ditës, siç kthehet një faqe libri....
...Orkestra është një shoqëri instrumentesh. Të mëson se ku e ke vendin dhe cila është koha jote. Orkestra të bën të kuptosh se kur mund të jesh solist, kur duhet të shkrihesh në një zë me korin dhe kur duhet të heshtësh e të bëhesh dëgjues, madje të duartrokasësh suksesin e të tjerëve. Orkestra është një metaforë e pashpërdoruar për njeriun, për jetën e tij. Edhe termat në italisht poshtë pentagramit nuk janë "tempo muzikore", siç duken: mund të lexohen propozime për mënyra jetese, si të jetosh, sugjerime se mund të jetohet në gjendje "a piacere" – jeto për qejfin tënd, "tempo comodo" – jeto me ritëm të qetë, "con fuoco" – jeto me pasion, "adagio" - jeto ngadaltë dhe madhërisht, "tempo andante" - jeto pa ngut, me hap njerëzor, "allegro ma non troppo" - gëzo, por jo shumë, "allegro vivace" - jeto gëzueshëm, "ritardando" – ngadalëso nga pak ritmin e të jetuarit, sikur të këshillon...
...Të kuptuarit e fqinjëve është e rëndësishme për mua si lexues, dhe si autor, por kam mësuar: nga syri i të huajit mos prit shumë. Ballkanasit e kanë mjeshtri t shohin Veten si Gulliverin gjigant dhe Tjetrin si Guliveri xhuxh. Shumë shkrimtarë nga rajoni, duke përfshirë edhe shqiptarë, kërkuan famë të shpejtë dhe prodhuan vepra "à la carte", duke rikthyer në kujtesë "letërsinë me porosi", kitsch-in ballkanik, një shumëfishim të stereotipeve të formuara nga presionet tregtare. Gjithë sa prodhuan ishite një Disneyland ballkanas i temave të porositura të tmerrit, trafikimeve, "çudive" të komunizmit dhe i luftërave, që magjepsin lexuesin e huaj ...
https://www.portalnovosti.com/arian-leka-more-smo-pretvorili-u-cudoviste?fbclid=IwY2xjawJTxH5leHRuA2FlbQIxMQABHTpgdXJUb7krf3LqmbI_9LSqf8k3rrWrpQQw7KxdMcNk-lhxRcUpIK1geQ_aem_wTodvHWumSzoKycbFlQWUA
