Bogomil Gjyzel (Maqedoni) ishte autori fitues i Rezidencës letrare "POETEKA – Tirana in Between 2016" për muajin qershor, rezidencë kjo e themeluar për herë të parë në Shqipëri nga POETEKA në mars të vitit 2013, e cila ka zhvilluar veprimtarinë falë bashkëpunimit me rrjetin TRADUKI, me Ministrinë e Kulturës së Republikës së Shqipërisë, me Ambasadën Gjermane në Tiranë, Fondacionin kulturor të Liechtensteinit, duke u ofruar mundesi krijuese dhe bashkëpunimi 22 shkrimtarëve dhe përkthyesve letrarë europianë dhe duke sjellë përmes tyre pasurimin e jetës dhe skenës kulturore shqiptare.
Bogomil Gjuzel është poet, prozator, skenarist, eseist dhe përkthyes. Ka lindur në vitin 1939 në Shaçak të Serbisë. Në vitin 1963 diplomohet për gjuhën angleze në Universitetin e Shkupit dhe kalon një vit akademik në Universitetin e Edinburgut si bursist i British Counsil. Ai ka punuar si dramaturg në teatrin Dramski të Shkupit në periudhat 1966-1971 dhe 1985-1998. Ka qenë pjesëmarrës në Programin Ndërkombëtar të Shkrimtarëve në Iowa, SHBA dhe në një sërë festivalesh si ai i Roterdamit (1978 & 1996), San Francisco-s (1980), Herleen-it (1991) si dhe Mastrihtit dhe Valencias (2000).
Bogomil Gjyzel është një prej themeluesve të Shoqatës së Shkrimtarëve të Pavarur të Maqedonisë dhe kryetar i parë i saj. Që prej vitit 1995 ai punoi si kryeredaktor i revistës periodike Nashe Pismo. Që prej vitit 1999 ai mbajti funksionin e drejtorit artistik të Festivalit ndërkombëtar Mbrëmjet e Poezisë, Strugë.
Botime poetike: Livadhi (1962 & 1971), Trëndafili alkimik (1963), Mbajtësit e libacioneve (1966) – laureuar me çmimin "Vëllezërit Miladinov" si libri më i mirë i vitit, Odisea në ferr (poezi të zgjedhura, 1969), Pusi i kohës (1972) - laureuar me çmimin "Vëllezërit Miladinov"; Rrota e vitit (1977), Realiteti është gjithçka (1980), Shtetrrethimi (1981), Hapësirë boshe (1982), Errësirë dhe qumësht (1986) - laureuar me çmimin "Aleksa Santić" për periudhën 1985-88, Duke rrëzuar murin (1989), Poezi të zgjedhura (1991), Jetë e zhveshur (1994), Kaos (1998), Ajo/Atë (poemë e gjatë, 2000), Poezi të zgjedhura - 1962-2002 (2002).
Përzgjedhje në gjuhën serbe dhe kroate: Qielli, toka dhe dielli (1963), Livadhi (1972) - botuar në dy gjuhë, Poema (1981). Përzgjedhje në gjuhën sllovene: Peshku i shqisës (1985).
Përzgjedhje në anglisht: Tre (1972), Mbetjet e rishqyrtuara (Chattanooga Chapbooks, Tennesse, 1997), Ujku tek porta (Xenos Books, California, USA, 2001). Që nga viti 1963 Bogomil Gjyzel, ka qenë pjesë e të gjitha antologjive për poezinë jugosllave dhe maqedonase.
Libra në prozë: Historia si njerkë (Esse, 1969), E gjithë bota është shtëpi (kujtime udhëtimesh nga Irlanda dhe SHBA, 1975), Histori mitike (tri pjesë teatrale, 1982), Legjenda (tregime, 1984), Legjenda dhe histori të tjera (2011), si edhe Vandaku (ese – në process botimi).
Si bashkautor me Ljubisha Geiorgievski ka botuar E zeza (një farsë tragjike, 1989).
Një përzgjedhje e poezisë së Bogomil Gjyzel është botuar në serinë 130 autorë maqedonas (An Island on Land, 44) në gjuhën maqedonase (2009) dhe në anglisht (2011); vepra e tij e zgjedhur (Bogomil Gjuzel: Vëllimi I dhe II).
Poezitë e tij janë përfshirë në të gjitha antologjitë me poezi maqedonase dhe jugosllave, botuar që prej vitit 1965 në më shumë se 20 gjuhë të huaja. Me poezinë e tij Lech Miodynski mbrojti dhe botoi disertacionin e doktoratës: "Bogomil Guzel, Poetycki dialog z naturan I kulturan (WYDAWNICTWO Universytetu Slanskiego, në Katowice 1994), përkthyer dhe botuar në gjuhën maqedonase, 1999.
Bogomil Gjyzel përzgjodhi antologjinë e poezisë bashkëkohore maqedonase publikuar në Belgjikë (në frëngjisht dhe në flemisht - Poètes Dix-Sept macedonnienes (L'arbre a Paroles, 1993).
Përkthime: Bogomil Gjyzel ka përkthyer 15 vepra nga Shakespeare, mes të cilave: Makbethi (1969), Mbreti Lir (1972), Hamleti (1980), Jul Çezari (1981), Ëndrra e një nate vere (1984), Nata e Dymbëdhjetë (1985), Shtrëngata (1992), Tit Androniku (1994) etj.
Po ashtu, Bogumil Gjuzel ka përkthyer dhe përshtatur një mori veprash të tjera dramaturgjike nga anglishtja si dhe poezi të përzgjedhura nga T. S. Eliot (1965), W. H. Auden (versionin dygjuhësh - 1971 dhe edicionin e dytë në vitin 2011), Charles Simić (1984), Emily Dickinson (1986), Seamus Heaney (2001), Walt Whitman (në proces botimi) si veprat skenike të S. Beckett, H. Pinter, E. O'Neil, S. Sheppard, E. Bond, B. Shaw etj. Në vitin 1978 ai ka përkthyer dhe redaktuar (së bashku me Louis Simpson dhe Serge Fauchereau) një Antologji të Poezisë Bashkëkohore Amerikane (edicioni i dytë dhe i riparë i së cilës është ribotuar më 1999)
BOGOMIL GJUZEL
POETI PROFESIONIST
Fjalën e fundit, gllënjkën e fundit
Dhe çohesh nga tryeza pas orarit të punës
Autobusit të stërngarkuar i hipën deri në kuzhinë
Nduk një copë buke dhe i merr erë furnelës.
Uri dhe plumb i shkrirë nëpër trup.
Ndize monitorin
prej kopshtit
Dhe shfleto shtypin e ditës
nga qielli.
Asgjë dhe asgjë
Lastarët e pjergullës
Lëkunden kot fare
Duhet të drejtohen me litarë nën strehë.
Bija të sjell karrige për të hipur.
"Tavolina gati", - thërret gruaja
Nga dritarja e një kohe tjetër.
Pas dreke, shëtit nëpër kopsht
Ti i vetëm në skafandër, yjet përreth
Dhe poshtë teje. Antenat duhet të shtrëngohen
Molla e shartuar do pleh.
Përsëri në studio –
"Babi ç'është ky
Përbindësh?". Fët, komanda dështon
Copa letrash fluturojnë si të çmendura.
Mbi tavolinë –
një fletë e re
Dhe lapsi i rëndë sa revolja.
TË SOGJUARIT
Mbaroi dhe një ditë.
Edhe pse nuk më shtyn njeri
Të kthehem në shtëpi
Qielli mbyllet si barku
I hapur para kohe
E grilat në horizont
Lëshohen me kërcëllimë.
U mbyll dyqani i botës.
Sonte më magnetizoi me lodhje
Dhe alkool. Një kothere buke dhe hi.
Ditën e vazhdoj me pagjumësi.
Fët, vatra ndizet
Mbase ndonjë diell mesnate
Dhe unë e shoh veten si po eci
Nëpër rrugicën e caktuar
Prej shkretëtirës së shuplakës sime.
...
Luanesha e këngës
S'do të ulet në karrige
Dhe kërcen mbi mua
Mbrohem me karriget e tjera
Me gjithçka që më mungon
As fishkëllima e kamxhikut
E fundit që dëgjoj për të
Është duartrokitja
...........................................................
Vrapoj nëpër hapësirën e çelur
Dhe meqë nuk dëgjova NDAL
U gjenda përballë mureve
Të lirisë sime
Nisën të më kërkojnë me reflektorë
Fët, muri u hap
Dhe unë hyra tek gruaja e panjohur
Kërcisnin përreth rafalët
E reflektorët u lodhën së rrotulluari
U këputën edhe shufrat me tela gjëmborë
Dhe posa e kalova
Bërrylin e rrëshqitshëm të murit
Më zuri papritmas plumbi i fundit
Por para se të zhgërryhem
Pashë përtej këndit
Një geto tjetër me mur rrethuar
Mbase i gjallë
Dhe kuptova –
Rrethimi është i plotë.
....................................
Nuk të paguhet të ndërtosh shtëpi mbi zall
Do të vijnë erëra shkretëtirash
Dhe do të shpërngulin
Themele duhet të gërmosh
Në çdo kokërr rëre –
Shkretëtira, thjesht, është e pabanueshme
Poshtë shkretëtirës është deti i shterur
Trupi yt
Dhe vetëm aty ngrehina lëshon rrënjë
Por unë jam gur
I hedhur nga ndërtuesit
Jetim i vejushës – materia e parë
Njerëzit e tjerë janë gurë të gjallë
Që shkrihen në ndërtim
Pa plasaritje
Tanimë edhe vetë u bëra erë
Që hakërron nëpër plasaritje
Qoftë edhe midis dy kokrrash rëre
ENDJE NËPËR TOKËN KARAVLASHKË
Qielli i rrëzon yjet
Ngadalë si të zgjasë amshuar
Me të dashurën përndiqemi
Nëëpr pyjet e errëta
Pa fat
Por me dalje në Karavlashkë
Hej moj tokë Karavlashkë
E fortë je prej pikëllimi
Ëndrrën s'e kam të pastër
Do të bëhem murtajë
Murtajë e zezë Maqedoni
Erë e kuqe Veriore
Dhe erë e ëmbël Bogomile
Njerëz, më pranoni si rebel
Jo dashnor të mrekullive
Do të fluturoj me erërat
Erëra të paqena shpresoj
Nëpër shkretëtirë
Hej nëpër atë fushë të shkretë Karavlashkë
Këngë do këndoj
Për gratë me mëkate
Hej mor bandill i sertë.
Yjet vdesin
Gjithnjë e më tepër pakësohen
Qentë lehin nëpër qiellin që rrëzohet
Tokën e djegin
Hej moj tokë, tokë Karavlashkë
Fis Karavlashk, njeri Karavlashk
Fundi s'iu gjetë pikëllimit.
LAVDËRIM PËR AJRIN
Të thith dhe – nuk të shfryj
Dhe në ty mbeten të hapura zgavrat
Kruspull mblidhen rreth grushtit tim
Si rreth ndonjë planeti të shkretë
Që së shpejti do të çelet me hapin e parë të jetës.
Në ty varre gjëmash!
Mumje eremiti,
Shpërthim i murit të zërit
Të gris e të bën leckë
Dhe sarkofagu bëhet pluhur.
Nëse të dal përpara
E të përqafoj për vdekje
Prapa meje inka e ciklonit
Më përndjek si hije.
Dëgjoj si kërcasin kockat urie
Të skeletit tënd të drobitur
Varrin e ke në kraharorin tim
Prej ku i gjallë s'do të dalësh dot.
2.
Megjithatë prej meje do dalësh
Ringjallur nga varri
Tradhtar
Më vodhe, më hëngre
Dhe me bukën e të vdekurve
Tani fryhesh si flluskë.
NËNA ITAKË
Përse kështu, nëna Itakë të stërshesin
Me pakicë e me shumicë e të gjallë
Me gjithë qimet, thundrat dhe bishtin
Me gjithë të kaluarën tënde të kuqe
Me gjithë vezët e papllenueshme brezash
Me gjithë klithjen e paçrrënjosur në bark?
Herë-herë shqelmon me të katra
Për t'ua prishur shigjetën e peshores
Por ata megjithatë do ta marrin masën
Do të copëtojnë varur në çengel
Dhe do të klasifikojnë nëpër paketa
Për nevojën e tyre dhe të të huajve
Bile do pandehin se të shitën shtrenjtë
Meqë të kanë blerë
Me gjithë shpirtin që të bën aq të rëndë
(Ose me frymën tënde të ndalur)
Derisa të shpien udhës së përndezur
Kah thertorja e lavdisë së tyre
Por shpirti yt, në fakt, është peshë negative
Që gjithë jetën ka luftuar kundër tokësores
Dhe kur njëherë do të ngjitesh përpjetë e çliruar
(Kah vëllazëria qiellore e popujve të zhdukur)
Ahere do ta kuptojnë se çfarë u ke lënë –
Peshën e tyre të trupit të vdekur.
KARAGJYZEL
1.
Qetësi!
T'i zbukurojmë kuajt
Për mejdanin e qetë të bukurisë
Mejdan apo?
Unë jam mejdan.
2.
Në majë të shtizës
Lind ylli
Zemër grabitqare
Tjetër zemër s'ka
Nuk gjendet
O luftë yjesh
Që po i vjedh.
3.
Hingëllima po i shemb themelet
Qielli përmbytet
O kalë largomë që këtej
Sa ka kohë.
Përktheu nga origjinali maqedonisht Resul Shabani
