Nga: Fatmira Nikolli - GAZETA SHQIPTARE
TIRANE - 19.12.2015
"Eurozine", rrjeti i revistave kulturore europiane, propozon të hidhen sytë dhe t'i jepet vëmendje letërsisë shqipe. Tre janë autorët që janë 'propozuar' të përkthehen në gjuhë të tjera nga partnerët e rrjetit: disidenti Ethem Haxhiademi si edhe Ylljet Aliçka dhe Arian Leka, dy shkrimtarë që në letërsinë e tyre, kanë rrëfyer jetën në komunizëm.
Për secilin shkrimtar, jepet edhe një sinopsis i shkurtër. Propozimet janë marrë duke u bazuar te botimet në numrin e fundit të "Poetekës", e cila prej 7 muajsh është pjesë e këtij rrjeti. Në këta shtatë muaj, çdo numër i "Poetekës" i është dërguar "Eurozine" me qendër në Vjenë. Mandej, Bordi editorial i saj, ka përzgjedhur tre autorë për t'ua propozuar 80 revistave të tjera, pra gjithë rrjetit, si një nga propozimet për t'u pasur në vëmendje për t'u përkthyer në gjuhë të tjera. Mes këtyre revistave bëjnë pjesë revista me përvojë të gjatë në kohë (që botohen prej 50 vitesh) dhe me vlerë e ndikim në kulturën e këtyre vendeve, siç janë "Esprit" në Francë, gjermanja "Merkur" apo "Vagant", "Nova Istria" etj.
"Eurozine" shkruan se në "Poeteka" (Shqipëri), Arian Leka kujton se si, në vitin 1966, Shqipëria komuniste ndaloi me ligj fenë dhe shembi kisha, xhami, sinagoga dhe vende të tjera kushtuar besimit. Emri që i vunë prindërit nuk gjendet në listën zyrtare të emrave të lejuar për të porsalindurit, ndërsa mësuesit e tij do ta detyronin atë si një djalë sallaks, të shkruante patjetër me dorën e djathtë (ç'ironi: një vend i majtë që të detyron të shkruash me të djathtën!). Leka rrëfen fakte të jetës së tij dhe mandej, kujton pyetjen e Milan Kunderës për disidentët në Çekosllovaki: a janë disidentët e sotëm duke u përpjekur të fitojnë zemrat e gjyqtarëve të së nesërmes?
Mbi letërsinë disidente, "Eurozine", duke u bazuar te "Poeteka", shënon se është përzgjedhur Ethem Haxhiademi. Gjysmë shekulli pas vdekjes së tij tragjike në burgun famëkeq të Burrelit, "Poeteka" publikon një seri artikujsh mbi Ethem Haxhiademin (1902-1965), dramaturg shqiptar, eseist dhe poet. I quajtur "armik i popullit", zëri i tij u ndalua nën regjimin komunist. Ndërkaq, për tematikën e televizionit në komunizëm është përzgjedhur autori dhe skenaristi Ylljet Aliçka, i cili kujton taktikat e përdorura për të mundur të sigurohej një numër i kufizuar ekranesh të vogla në kohën e regjimit.
Copëza rrëfimesh
Po vëmë më poshtë disa copëza rrëfimesh. Ethem Haxhiademi vjen në rrëfimet e së mbesës, ndërkaq kemi shkëputur një copëz rrëfimi të vetë Ylljet Aliçkës mbi televizorët në komunizëm, e po ashtu, një copëz rrëfim nga Arian Leka për "Dorën e majtë". Këto tri copëza do të shërbejnë për të njohur më shumë tre autorët, ose për të rikujtuar çka kemi lexuar prej tyre.
Hortensia Haxhiademi e rrëfen kështu gjyshin e saj: "Gjyshi ishte për mue – fllad vargjesh e dhimbjesh. Si nji e vërtetë në kufijtë e legjendës…Gjyshi ishte ai që papritmas shfaqej në leksionin e letërsisë së gjimnazit tim…më buzëqeshte Et'hem Haxhiademi, pse ishte aq i madh sa e përmendnin gjithsesi, në nji histori Letrash të tjetërsueme e të shëmtueme. Ai tok me ca klasikë të tjerë të Mëdhenj…! Nji shoqe më pyeti nji ditë në klasë gjithë shqetësim: 'Është një Haxhiadem në kët leksion, a mos ka lidhje me ty!?'. Unë thjesht i buzëqesha dhe i thashë: 'Po, asht im gjysh!'. Shoqja ime e ngushtë s'ma kuptoi buzqeshjen, dhe më shihte e hutume! "Po, flitet keq për të!!" – më tha, ndërsa unë vazhdoja t'i buzëqeshja tinëz… Si t'ia shpjegoja shoqes sime të vogël që unë e njihja ndryshe!! Se ato që mësonim ishin nji gënjeshtër e madhe!! Veçse mendova: 'Ka me ardhë nji ditë që të flitet drejt për Të!'"
Ylljet Aliçka te "LUFTA E PAMESHIRSHME PER TE PARE TELEVIZOR" shkruan: "Në vitet '70 zhvillohej një betejë e ashpër dhe e pamëshirshme për të parë televizor. Shtëpitë me televizor qenë tepër të rralla dhe vështirësia diktohej edhe nga fakti që njerëzit e mbanin televizorin në dhomën ku rrinin e hanin, dhe, kuptohet, ishte mjaft e bezdisshme t'i nguleshe tjetrit aty për tërë natën, vetëm se kishe njohje me një nga anëtarët e familjes ose me një nga të njohurit e familjes që kish atë kuti magjike. Ne ishim tre studentë: unë, Tosi dhe Berti, dhe pa dyshim që e kishim më të vështirë zgjidhjen e problemit në fjalë. Dështimet ishin nga më të ndryshmet: ose na përzinin që pas herës së parë, ose nuk arrinim as të hynim fare, siç qe rasti me një shokun e Tosit, i cili na premtoi se do na fuste të shihnim një ndeshje futbolli te shtëpia e një ish-shoqes së tij të gjimnazit. Ne u takuam në orën e caktuar me të dhe shkuam bashkë deri te pallati në katin e pestë të të cilit ndodhej shtëpia me televizor. Te hyrja e pallatit ai na tha të prisnim sa të hipte deri lart dhe pas pesë minutash do na e bënte me shenjë nga dritarja, që të ngjiteshim lart. Ai u ngjit dhe nuk dha shenjë pas 5 minutash, por fiks pas 45 minutash. Për më tepër, shenja që na dha qe tepër e dyshimtë. Në fakt ne ishim shumë vetë që prisnim poshtë, natyrisht, të gjithë të ftuar nga miku i Tosit, dhe tamam kur ne e kishim humbur fare durimin, miku i Tosit doli në dritaren e katit të pestë dhe, pasi na bëri një shenjë me gisht në buzë, d.m.th. shëët, lëshoi një shenjë tjetër me dy gishta tregues të të dyja duarve, gjest ky që ne nuk mundëm ta deshifronim dot fillimisht. Vetëm Tosi, që si duket ia njihte mirë kodet, tha 'Ikim, çuna, ai është palaço e asgjë tjetër…'"
Arian Leka te "Dora e majtë": "…Në cilën pikë e kisha lënë romanin tim? E kisha ndërprerë rrëfimin në pikën kur e dija se si vazhdon. E kisha mbyllur pikërisht ashtu siç Hemingway më këshillonte në librin "Learn to Write with Writers". Ishte skena ku personazhit kryesor, mëngjarashit tim, ia qepin dorën e majtë brenda në xhep. Qesharake ju duket? Është komedi? Gallatë!? Po, gallatë do ketë gjithsesi! E ku keni parë ju roman postmodern pa sarkazëm, ndërthurje stilesh dhe gallatë? Si fillon ky roman që nuk dashka të fillojë?
…Mësimi i shkronjave fillon pasi kemi mbushur fletore të tëra me rrathë dhe grepa. Diku nga nëntori besoj. Nuk ka asnjë lidhje me rënien e gjetheve, si paralajmërim i rënies morale të shoqërisë. As me fillimin e dimrit të gjatë të izolimit komunist, që vërtet përkon me izolimin e dorës së majtë në xhepin e djalit dhe me veçimin e tij nga klasa. Ai është thjesht një fëmijë i vogël, siç peshku i Hemingway-t është peshk i madh. Ka lindur i tillë, mëngjarash, siç ka lindur dhe djalë. Dora e tij e majtë është thjesht dorë e majtë, pa asnjë mbi apo nënkuptim mbi majtizmin dhe të djathtën. Ç'kam dashur të them e kam thënë. Ndaj mos më pyesni se çfarë kam dashur të them. Nëse teksti është i paqartë, është faji im."
http://www.balkanweb.com/…/eurozine-propozon-rrefimet-komu…/
