Shkrimtari Arian Leka është intervistuar nga gazeta "Jutarnji list" në Zagreb lidhur me librin e tij të ri "Skrivena strana albanskog socijalističkog vrta" / Ana e fshehtë e kopshtit socialist shqiptar (Fraktura, 2025), përkthyer në kroatisht nga anglishtja prej Zeljka Somun. Në bisedën me gazetaren Karmela Devčić, Leka thekson rëndësinë e kujtimeve personale dhe të traumave të përditshme nën regjime totalitare, duke nxjerrë në pah atë që shpesh mbetet e fshehur nga historia.
Në intervistë autori rrëfen se libri synon të zbulojë "të padukshmen" e jetës në një epoke të vështruar kryeshisht përmes dimensioneve të mëdha – politike, heroike, madhështore, – duke lënë në hije njerëzoren dhe detajet e jetës së zakonshme. Ai nënvizon se nuk mjafton të dimë "historinë e madhe" politike, por duhet të kuptojmë edhe kujtimet personale, traumat dhe telashet e përditshmërisë, që mbyten dhe fshihen pa e ngritur zërin dhe pa gjetur jehonë në regjimet totalitare. "Duhet të shkruajmë për të padukshmen, për kujtimet dhe ankthin që nuk u shfaqën kurrë në librat e historisë," thotë Leka. "Jo rrallë ato na kanë bindur se janë dëshmi të forta për dhunën dhe propagandën, po aq sa tortura."
Sipas intervistës, libri paraqitet si një ndërmjetësues që, duke analizuar diktaturën dhe nxit lexuesin të refuzojë harresën e qëllimshme. Pikërisht kjo harresë krijon terren për rikthimin e praktikave autoritare në forma bashkëkohore. Vetë vepra është një "skanim" i së kaluarës, por edhe një ftesë për të menduar mbi teknologjitë e fshehjes dhe manipulimet e sotme kolektive.
Leka nuk e sheh diktaturën komuniste si kujtim muzeal, por si një sistem që gjen forma të reja shfaqjeje dhe tregon se është gjallë. Ai vëren se diktaturat e djeshme kishin kufij të dukshëm – censurë, survejim, tela me gjemba, klone, ligje ndalimi – ndërsa autoritarizmi i sotëm nxit varësinë nga mediat dhe ushtron presion ekonomik e kulturor. "Sot nuk ka nevojë për ushtrim të dukshëm dhune për të ndaluar fjalën e lirë," shprehet ai. "Mjafton frikësim i opinionit publik, përqeshje, kotësim i veprimeve, polarizim i jetës dhe autocensura që njerëzit të heshtin." Këto, sipas Lekës, janë instrumente kontrolli shoqëror dhe tregues të vazhdimësisë së frikës kolektive, një frikë që shoqëritë post-komuniste ende nuk e kanë tejkaluar plotësisht.
* Jutarnji list është një nga mediat më prestigjioze dhe me ndikim në Kroaci, e njohur për gazetarinë cilësore dhe analizat kulturore e politike në rajon.
* Karmela Devčić - ndër zërat më të respektuar të gazetarisë kulturore kroate, e njohur për reportazhet dhe shkrimet e saj mbi kulturën, identitetin dhe historinë e vendeve të Ballkanit.
